Michael Martinez

Parma Endorion:

Krotka historia Ardy

Przelozyl: Gwidon S. Naskrent


Spis tresci
Geografia Ardy

Ainurowie (Swieci)

Mitologia J.R.R. Tolkiena o Ardzie (Krolestwie, Ziemi) zaczyna sie Ainulindale (Muzyka Ainurow), historia ktora opowiada o Iluvatarze, Bogu, i Ainurach (Swietych). Ainurowie byli pierwszymi dziecmi mysli Iluvatara, i spiewali razem z nim, z poczatku osobno a potem razem w malych grupach, stopniowo mieszajac sie w wielki chor.

Melkor (Ten Ktory Powstaje W Mocy), najwiekszy z Ainurow, poczal siac niezgode pomiedzy nimi podnoszac wielki halas w Muzyce. Stalo sie to w ciagu Pierwszej Melodii, a Iluvatar odpowiedzial na halas podnoszac Druga Melodie, w ktorej Manwe, brat Melkora, spiewal glowna czesc.

Lecz Melkor walczyl z Druga Melodia, prowadzac buntowniczych Ainurow ku ich wlasnej zuchwalej Muzyce, zderzajacej sie z pieknem Melodii. Na to Iluvatar odpowiedzial Trzecia Melodia, ktorej Ainurowie nie potrafili sobie wyobrazic, bo nie byli jej zrodlem.

I Iluvatar spowodowal ze Ainurowie zaprzestali swej Muzyki, i pokazal im wizje ktora nadala nowe znaczenie i symbolike ich Melodii. Wielu Ainurow zafascynowalo sie Wizja Iluvatara, a niektorzy z wielkich Ainurow zapragneli uczynic z Wizji byt.

Na to Iluvatar sie zgodzil, i stworzyl Ea (Swiat Ktory Jest). Wtedy najwieksi z Ainurow zstapili na Ea, i ci znani byli pozniej jako Valarowie (Moce), ktorzy ksztaltuja wszechswiat i swiat. Glownym z Valarow byl Manwe, najbardziej spokrewniony z powietrzem. Ulmo i Aule pracowali razem z nim, i byli najbardziej spokrewnieni z woda i tworzywem Ziemi.

Lecz Melkor rowniez zstapil na Ea, a chociaz pracowal z innymi przez niezliczone wieki by wszechswiat wydal owoce, jednak kiedy ustanowiono mieszkanie dla dzieci Iluvatara (Elfow i ludzi), Melkor zbuntowal sie przeciwko celowi ktory podjal i oglosil Arde swoja wlasnoscia.

Arda byla tylko mala czescia Ea, a Manwe wezwal wielu Ainurow by pomogli by wypedzic Melkora z Ardy. Lecz Melkor tylko patrzyl jak Valarowie i Maiarowie ksztaltuja Arde, i zazdroscil im wszystkiego co stworzyli. Tak wiec zstapil ponownie na Arde i mocowal sie z Valarami, przeciagajac czesc Maiarow na swoja strone. Lecz Tulkas, slyszac ze w Ea toczy sie wojna, przybyl do wszechswiata i uzyczyl swej wielkiej sily sprawie Manwego. Melkor wiec uciekl ponownie.

Tak wiec w koncu Valarowie i Maiarowie skonczyli ksztaltowac Arde, i wydali zyjace rosliny i zwierzeta, i by dac im swiatlo wzniesli dwie Lampy, Illuin (na polnocy) i Ormal (na poludniu). W srodku ziemi uczynili wielkie jezioro, a w jeziorze usadzili wyspe Almaren, gdzie mogli sie radowac ze zmieszanego swiatla Dwoch Lamp.

Lecz gdy Valarowie odpoczywali po swoich trudach Melkor powrocil na Arde, zwolujac w Ea wielu Ainurow ktorzy spiewali z nim w Muzyce, i poprowadzil ich do najbardziej polnocnych krain Ardy, gdzie wzniesli potezna fortece Utumno.

Gdy Melkor poczul ze jest gotowy przewrocil Dwie Lampy i zniszczyl wiele z tego co Valarowie zbudowali przez wieki. Valarowie byli przerazeni, lecz nie zdolali doscignac Melkora zanim powrocil do Utumno. Tam sie osiedlil razem z wieloma skorumpowanymi Ainurami, z ktorych najwiekszymi byli Sauron, Gothmog Wladca Balrogow, Draugluin Ojciec Wilkolakow, Thuringwethil i inne potezne stworzenia. Lecz nie wszyscy ktorych Melkor zepsul sluzyli mu; z tych, Ungolianta uciekla do zachodnich krain Ardy.

Tam osiedlili sie Valarowie, w krainie ktora nazwali Aman (Blogoslawiona), poswiecona przez nich. Wzniesli nowy lancuch gor, Pelori, i umocnili swoj kraj (Valinor) przeciw Melkorowi. Niechetni byli jednak podjac kolejna z nim wojne, bali sie bowiem ze uczynia krzywde miejscu ktore Iluvatar wybral dla Dzieci.

W Valinorze Valarowie stworzyli dwa nowe swiatla, Telperion Srebrny i Zloty Laurelin, Dwa Drzewa ktore dawaly swiatlo wiekszosci Amanu. Lecz poza Valinorem, w cieniach u stop poludniowych Pelori, Ungolianta przedla swe sieci, tworzac rejon w krainie Avatharu gdzie nikt nie osmielal sie zapuszczac.

W swoim czasie cierpliwosc Valarow zostala nagrodzona, i odkryli Quendich spiewajacych pod gwiazdami w kraju Kuivienen, ktory lezal daleko na wschodzie Endoru miedzy pagorkami Orocarni, w gorach wschodnich krajow.

Lecz ku swemu przerazeniu Valarowie dowiedzieli sie ze Quendi zostali juz odkryci przez Melkora, i postanowili polozyc kres jego wielkiemu krolestwu w Srodziemiu. Tak zaczela sie Wojna Mocy, a swiat zmienil sie w wielkich wstrzasach ktore z niej wynikly. Lecz Melkor zostal pokonany, a Utumno zniszczone, poza mala forteca na zachodzie, Angbandem, i byc moze jedna czy dwiema innymi enklawami. Melkora zabrano do Valinoru, gdzie zostal osadzony i osadzony w zamknieciu w Mandosie, z ktorego hal nawet Melkor nie mogl uciec. Tam przez dlugie wieki Melkor gnil w wiezieniu, az zostal uwolniony i odkryl ze Quendi zostali sprowadzeni do Valinoru, gdzie rozkwitli i stworzyli cywilizacje ktora go oszolomila.

Melkor zdecydowal wiec zemscic sie na Quendich za hanbe swego uwiezienia. W tym celu usilowal zdobyc ich zaufanie, lecz Vanyarowie i Teleri nie chcieli go sluchac. Tylko Noldorowie ulegli sztuczkom Melkora, i w swoim czasie ich najwieksi ksiazeta, Feanor i Fingolfin, wdali sie w klotnie, ktora zbadana przez Valarow ujawnila plany Melkora.

Lecz on uciekl z Valinoru i zmylil pogon. Niezadlugo potem odwiedzil Avathar, gdzie przeciagnal Ungoliante na swoja strone, i poprowadzil ja z powrotem do Valinoru. Tam oboje zabili Dwa Drzewa i Finwego, Krola Noldorow, kradnac wiele skarbow z domu Finwego, i Trzy Silmarile, w ktorych jedynych lsnilo jeszcze swiatlo Dwoch Drzew.

Melkor i Ungolianta uciekli do Srodziemia, gdzie poklocili sie o Silmarile, i Melkor musial zawezwac na pomoc Balrogow by go wsparli przeciw niej. Ungolinata uciekla i zamieszkala w poludniowych krancach Dorthonionu, by tam parzyc sie z innymi stworzeniami i wydac na swiat wielkie pajaki ktore gnebily Srodziemie jeszcze przez dlugie wieki.

Melkor osiedlil sie w Angbandzie, rozbudowywujac go i zakladajac na nowo swoje krolestwo w Srodziemiu. Wszczal tez wojne przeciw tym Quendim ktorzy tam mieszkali. Lecz wkrotce Noldorowie przybyli w slad za nim do Srodziemia, i przez wiele lat razem z sojusznikami (Sindarami i Atanimi) walczyli przeciwko Melkorowi w nieudanej probie odzyskania Silmarili.

Niedlugo trwalo zanim Melkor zwyciezyl, lecz stal sie zbyt pewny siebie i nie zgniotl malej resztki Elfow i ludzi ktora uciekla przed jego gniewem. Z nich wywiodl sie Earendel, polelficki marynarz, ktory z moca Silmarila (odzyskanego przez Berena i Luthien) pozeglowal do Valinoru, i tam uzyskal przebaczenie dla Noldorow i pomoc dla Sindarow i ludzi.

Valarowie poslali wielka armie i wszczeli Wojne Gniewu przeciwko Melkorowi i jego slugom. Swiat znowu doznal ran, i wiele krain zniszczono, a wiele wyniesiono z morza. Lecz Melkor zostal w koncu zlapany i wyrzucony z Ardy w ciemnosc Ea. Stamtad nie mogl juz wrocic, bedac powaznie oslabionym, chociaz przepowiedziano ze kiedys odzyska swoja sile i napadnie na Arde na koncu dni.

Valarowie nagrodzili Atanich za ich wielkie poswiecenie przeciwko Melkorowi, lecz czyniac to zasiali ziarna kolejnej zmiany swiata. Dali bowiem ludziom dlugie zycie na Ardzie, lecz nie jest udzialem ludzi zyc na Ardzie do ostatnich dni, jak to jest udzialem Quendich.

Atanim dano wyspe Elenne na zamieszkanie, a oni nazwali ja Numenorem, i zostali Dunedainami, Krolami Ludzi. Przez czas jakis porzucili troski Srodziemia i zyli w spokojnym i prawie rajskim kraju. Lecz w koncu zaczeli zazdroscic Quendim ich losu i dlugich zyc.

W Srodziemiu Sauron i inne stworzenia Melkora wymknely sie Armii Valinoru, a on zalozyl nowe krolestwo ciemnosci w poludniowym kraju Mordoru. Myslac ze Valarowie nie beda na niego zwazac, Sauron walczyl z Quendimi o wladze w Srodziemiu, lecz Dunedainowie powrocili w sile i uzyczyli swej pomocy Quendim.

Sauron wiec zwrocil swa uwage ku Numenorowi, i dostrzegl wzrastajacy tam cien. Tak wiec w swoim czasie, mimo perswazji Valarow, Dunedainowie z Numenoru zbuntowali sie przeciwko swojemu losowi, a namowieni przez Saurona zgromadzili wielka armade i najechali na sam Aman.

W odpowiedzi Valarowie zlozyli swoje straznictwo nad Arda i Iluvatar dal im moc zmienic swiat na zawsze. Numenor zostal wrzucony w morze, a Aman i okoliczne wyspy zostaly zabrane z kregow swiata, tak by ludzie nie mogli juz ich znalezc.

Lecz Valarowie nie zapomnieli o Ardzie, i gdy Sauron znow powstal w Trzeciej Erze poslali emisariuszy by wspomogli ludy Srodziemia w ich zmaganiach z Nieprzyjacielem. Podroze Istarich byly byc moze ostatnia bezposrednia interwencja Valarow w sprawy Dzieci Iluvatara. Lecz w koncu jeden z pieciu okazal sie zwyciezca, pokonal ostatniego Balroga i pomogl Wolnym Ludom zwyciezyc Saurona.


Quendi (Ci Ktorzy Mowia, albo Elfy)

Pierwszymi mowiacymi stworzeniami ktore obudzily sie w Srodziemiu byli Quendi, Elfy, i zwani sa oni Starszymi Dziecmi Iluvatara (podczas gdy ludzie sa Dziecmi Mlodszymi, a krasnoludy Dziecmi Przysposobionymi) Losem Quendich jest mieszkac na Ardzie az do konca, i ich duchy nie moga opuscic Ea. Moga wiec, jesli ich ciala zgina, w swoim czasie na nowo sie w nie oblec za laska Iluvatara i Valarow.

Quendi dzielili sie na trzy szczepy: Vanyarow, Noldorow i Telerich.

Vanyarowie byli najmniej liczni, i byli byc moze najmadrzejszymi sposrod Quendich. Kochali lasy i rozlegle rowniny, i wiekszosc - jesli nie wszyscy - byla zlotowlosa.

Noldorowie byli rzemieslnikami Quendich, wytworcami rzeczy i poszukiwaczami wiedzy. Mieszkali glownie na wyzynach i w gorach, byli gornikami i kowalami.

Lindarowie byli najbardziej utalentowanymi spiewakami sposrod Quendich, a najbardziej kochali wode.

Gdy Vala Orome odkryl Quendich w Kuivienen, dowiedzial sie ze przesladuje ich Czarny Mysliwy, ktorym jak sie domyslil byl Melkor lub jeden z jego slug. Na prosbe Oromego Valarowie urzadzili wielka rade, gdzie zdecydowali sie wypowiedziec wojne Melkorowi i wezwac Quendich by zamieszkali w Amanie.

Gdy wojna sie skonczyla Orome wrocil do Quendich by przekazac im wezwanie Valarow, lecz Elfy przerazily sie i nie chcialy wyruszyc. Orome wiec wybral trzech ambasadorow sposrod ich wodzow by odwiedzili Aman i sprawozdali swoim ludom co tam znalezli. Ta trojka byli Ingwe, Finwe i Elwe. Sposrod nich, tylko Ingwe szczesliwie zamieszkal w Amanie.

Ingwe przekonal wszystkich Vanyarow by poszli za nim do Amanu, a oni podjeli Wielka Podroz, torujac droge innym z tylu. Finwe przekonal polowe Noldorow by poszli za nim do Amanu, i ci wyruszyli w droge po Vanyarach. Elwe, z pomoca swego brata Olwego, przekonal wiecej niz polowe Lindarow do podjecia Wielkiej Podrozy, lecz ci najmniej chetnie opuszczali swoje rodzinne strony, i tak zaczeto ich zwac Telerimi, Przychodzacymi Na Ostatku.

Te trzy grupy Quendich ktore podjely Wielka Podroz byly juz zawsze znane jako Eldarowie, Lud Gwiazdy, chociaz ta nazwe Orome nadal z poczatku calej ich rasie. Ci ktorzy pozostali w Cuivenien znani byli jako Avari, Niechetni, bo odmowili wezwaniom Valarow.

Teleri podzielili sie na dlugiej drodze. Pierwszy podzial powstal gdy Lenwe, jeden z ich przywodcow, odlaczyl sie na Anduinie. Zabral ze soba byc moze i trzecia czesc Telerich, i ci znani byli jako Nandorowie. Z kolei w Beleriandzie, czekajac na transport do Amanu, Teleri znow sie podzielili, bo Elwe zagubil sie w czarach Mai znanej jako Meliana w lesie Nan Elmoth, i wielu jego krewnych i przyjaciol go szukalo.

Gdy nadszedl czas by Teleri opuscili Srodziemie, ci ktorzy ciagle szukali Elwego zostali i nazwali sie Eglathami, Porzuconymi. Lecz rowniez inna grupa Telerich zostala w Srodziemiu. Prowadzeni byli przez Kirdana, i z racji przyjazni z Ossem, Maia Beleageru, ktory opiekowal sie wybrzezami Srodziemia, zostali nazwani Falathrimami, Ludem Wybrzeza.

Ci z Telerich ktorzy dotarli do Amanu, prawie polowa poczatkowej grupy, doprowadzeni zostali przez Olwego. Tam zostal on ich krolem, lecz gdy Vanyarowie i Noldorowie osiedlili sie w samym Amanie, Teleri dlugo mieszkali na Tol Eressei, zanim poslano Ossego by nauczyl ich budowac okrety (jak tego nauczyl lud Kirdana).

Ingwe i Finwe zbudowali miasto Tirion na gorze Tunie w Kalakirkya, jedynej dolinie Pelori. Lecz z czasem Ingwe i jego lud opuscili to miasto i zamieszkali w wielu miejscach w calym Valinorze.

Olwe i jego lud osiedlili sie w koncu na wybrzezach Amanu, i z pomoca ludu Ingwego zbudowali miasto Alqualonde, Labedzia Przystan. Przez wiele lat Eldarowie rozkwitali w Amanie, zwiekszajac swa liczebnosc i zdobywajac wiele wiedzy z rak Valarow i Maiarow.

Finwe mial dwie zony, rzecz nieslychana pomiedzy Elfami. Miriel, jego pierwsza zona, zmarla wkrotce po urodzeniu Feanora, ich syna. A chociaz Finwe wielce sie smucil, chcial miec wiecej dzieci, i niedlugo poslubil Indis, siostre Ingwego. Urodzila mu trzy corki: Findis, Faniel i Irine, i synow Nolofinwego i Arafinwego. Nolofinwe znany byl pozniej jako Fingolfin, najwiekszy z noldorskich krolow.

Feanor byl dumny i zazdrosny, i malo sie zadawal z dziecmi Indis. W swoim czasie poslubil Nerdanel, corke Mahtana, jednego z najwiekszych noldorskich kowali, ktory nauczyl sie mnostwa wiedzy od samego Aulego. Feanor dlugo zadowalal sie wychowywaniem swoich wlasnych dzieci (Nerdanel urodzila mu siedmiu synow) i studiowaniem kunsztu wydobywania i obrabiania metali.

W swoim czasie Feanor stal sie najwiekszym sposrod Eldarow w sztukach, i stworzyl Silmarile, zachowujac w nich na zawsze swiatlo Dwoch Drzew. To bylo jego najwieksze osiagniecie, lecz przypisuje mu sie tez inne dziela: przerobienie tengwarow, pisma Elfow; stworzenie palantirow, kamieni dalekowidzenia; wynalezienie silimy, substancji ktora rzucala swiatlo sama z siebie, i inne rzeczy.

Lecz Feanor wpadl w pulapke Melkora, i poczawszy myslec ze Fingolfin pragnie zastapic go w powazaniu ich ojca wyciagnal na niego miecz w wiezy ich ojca, w obecnosci wielu swiadkow. Valarowie poslali wiec Feanora na wygnanie do polnocnych regionow Valinoru, a Finwe poszedl na wygnanie ze swoim synem, jak i wielu innych Noldorow. Zbudowali oni miasto Formenos, lecz gdy Feanor wrocil do Valimaru by pojednac sie ze swoimi bracmi na rozkaz Valarow, Finwe odmowil pojscia z nim.

Tak wiec Finwego dopadl Melkor, po tym jak zabil Dwa Drzewa w czasie gdy Valarowie zajmowali sie sprawa Feanora i jego braci; Melkor zabil Finwego i zabral Silmarile, a noldorscy straznicy nie byli w stanie stawic mu czola; tak wiec rowniez inni zgineli tego dnia w Formenosie.

Gdy Feanor dowiedzial sie co zaszlo w czasie jego nieobecnosci, zlamal zakaz Valarow dotyczacy powrotu do Tirionu i zgromadzil tam swoj lud. Tam przekonal wiekszosc z nich by poszli razem z nim na wygnanie, chociaz Noldorowie nie calkiem byli za nim w tej sprawie, i wielu chcialo miec Fingolfina za krola w miejsce Feanora.

Valarowie zrazu odmowili ingerowania w decyzje Noldorow, poniewaz nie chcieli urabiac woli innych wedle swojej. Lecz Feanora wyrzucono z Amanu z powodu przysiegi jaka on i jego synowie zlozyli, by pomscic Finwego i odzyskac Silmarile. Wtedy Feanaro posluzyl sie wladza nad swym ludem i poprowadzil go na polnoc do Alqualonde, gdzie mial nadzieje przekonac Falmarich (Telerich z Amanu) by dolaczyli do jego buntu.

Lecz Olwe odmowil opuszczenia Amanu, bo jego lud byl ukontentowany opieka i nauczaniem Valarow, i nie zostal schwytany przed sidla Melkora. Feanor wiec probowal ukrasc labedzie statki Falmarich, i walczyl z nimi w ich przystani. Gdy Fingon przybyl na pole bitwy pomyslal ze to Falmari zaatakowali Noldorow, poprowadzil wiec duza czesc Noldorow do walki w imieniu Feanora, i w Alqualonde Noldorowie popelnili pierwsze Rodowe Morderstwo.

Z powodu Rodowego Morderstwa Valarowie rzucili klatwe na Noldorow i zgube na Feanora i jego rod. Mieli przegrac swoja wojne, a rod Feanara mial utracic swoje dziedzictwo, bedac nazwany Wydziedziczonymi. Gdy wyrzeczono te slowa, Arafinwe (znany tez jako Finarfin) wrocil do Amanu i wyblagal przebaczenie u Valarow. Tam uczyniono go Krolem Noldorow ktorzy nie poszli na Wygnanie.

Ukradzione okrety okazaly sie niewielkim pozytkiem dla Noldorow, bo wiele z nich zostalo zniszczonych w wielkiej burzy ktora rozpetala sie gdy Uinen, Pani Morza, zalila sie nad zabitymi Falmarimi. Lecz Feanaro przeprawil mala grupke swojego ludu przez Belegaer do Beleriandu, i w swym szalenstwie spalil okrety. Fingolfin poprowadzil reszte Noldorow na polnoc az do Helcaraxe, Miazdzacego Lodu, i przekroczyl ten straszliwy most, chociaz wielu zginelo, by w koncu przybyc do Srodziemia.

Chociaz zaden z Telerich nie poszedl na wygnanie, niektorzy z Vanyarow poszli, bedac malzonkami i dziecmi Noldorow. Elenwe, zona Turgona syna Fingolfina, byla jedna z nich, ale zginela w przeprawie przez Miazdzacy Lod i nigdy nie zobaczyla piekna Gondolinu, ukochanego miasta jej meza, ktore upadlo jako ostatnie z krolestw Eldarow w Srodziemiu.

W Srodziemiu Feanor wkrotce zginal z ran odniesionych w bitwie, a chociaz ujrzal w koncu bezowocna nature swojej wojny przykazal swoim synom spelnic ich straszna przysiege. Lecz najstarszy Maedhros wkrotce wpadl w rece wojsk Melkora, i Noldorowie wycofali sie do Hithlum, niczego nie uzyskawszy. Gdy Fingolfin wwiodl wieksza czesc swojego ludu do Hithlum, Noldorowie po raz pierwszy ujrzeli wschodzace slonce (po tym jak Valarowie stworzyli je z ostatniego liscia Laurelinu).

By zaleczyc rany miedzy obozami Noldorow, Fingon uratowal Maedhrosa ze szczytu Thangorodrimu, gdzie Melkor przykul nowego krola Noldorow. Lecz Madehros zrzekl sie tytulu na korzysc Fingolfina, pojednawszy oba ludy, i spelniajac proroctwo ktore mowilo ze on i jego bracia beda Wydziedziczonymi.

W nastepnych stuleciach Noldorowie zalozyli kilka krolestw, i zaprzyjaznili sie z Sindarami, Szarymi Elfami z Beleriandu, w sklad ktorych wchodzili Eglathowie, Falathrimi i Laegrimi (Nandorowie ktorzy uciekli do Beleriandu gdy sludzy Melkora poczeli nekac Srodziemie). Mieli rowniez pomoc Naugrimow, krasnoludow. Lecz chociaz walczyli odwaznie i zostali wspomozeni przez Atanich, ludzi, Eldarowie upadli calkowicie, i wszystkie ich krolestwa z wyjatkiem kilku malych enklaw zostaly zniszczone jeden po drugim. Lecz najwieksze krzywdy wyrzadzili sobie nawzajem. Bo gdy Beren, Adan z Pierwszego Rodu, oglosil swa milosc do Luthien, corki Elwego (Thingola) i Meliany, Elwe rozkazal Berenowi odzyskac Silmaril z korony Melkora jako zaplate za narzeczona.

Wyprawa Berena doprowadzila do smierci Finroda, najstarszego syna Finarfina i krola Nargothrondu; lecz niezadlugo potem Beren sam zostal zabity przez Wilka z Angbandu, lecz Silmaril odzyskano. Beren i Luthien, ktora umarla w ciele i uprosila Namo o zwloke, powrocili do zycia, i mieszkali odtad z dala od Elfow i ludzi. Lecz ona wybrala smiertelnosc, i jako jedyna ze wszystkich Eldarow polaczyla sie z czlowiekiem w losie z powodu jej milosci do Berena.

A Elwe wzial Silmaril, i powierzyl krasnoludom umieszczenie go w naszyjniku, ktore to plemie wykulo zrazu dla Finroda. Lecz Silmaril rozpalil ich chciwosc i zabili Elwego, wyrabawszy sobie droge z Doriathu, chociaz wiekszosc zginela. Krasnoludy poslaly armie by zemscic sie na Elfach i krolestwo Elwego zostalo zniszczone.

Dior, syn Berena i Luthien, probowal odnowic krolestwo Elwego, lecz gdy po smierci rodzicow zwrocono mu Silmaril, postanowil nosic go otwarcie. Synowie Feanara zazadali Silmarila, lecz Dior odmowil oddania im go, a oni zniszczyli resztki Doriathu.

Lecz chociaz sam Dior zginal, jego corka Elwinga uciekla, a Sindarowie zachowali Silmaril razem z nia. Z czasem do jej ludu dolaczyli uciekinierzy z Gondolinu, krolestwa Turgona, a miedzy nimi Earendil, ktory poslubil Elwinge i poczal szukac Valinoru by prosic o przebaczenie i pomoc dla Elfow i ludzi.

Kraj w ktorym mieszkali Earendil i Elwinga ponownie zostal najechany przez synow Feanara, i znowu chociaz zniszczyli elfickie krolestwo nie udalo im sie odzyskac Silmarila, bowiem Elwinga uciekla i z pomoca Vali Ulma dolaczyla do Earendila w jego ostatnim rejsie. Z pomoca Silmarila przeprawili sie przez Morze do Valinoru i przekonali Valarow do wszczecia Wojny Gniewu.

Noldorowie z Amanu i Vanyarowie pomaszerowali na wojne obok Valarow i Maiarow, a ich armia byla wieksza niz kiedykolwiek, wczesniej czy pozniej. Pokonali oni Melkora i na krotko odzyskali dwa Silmarile, bo Maedhros i jego brat Maglor ukradli klejnoty. Lecz oni stracili juz swe dziedzictwo, i zaden nie mogl zachowac Silmarila ktorego zabral. Maedhros rzucil sie w ognista czelusc, a Maglor cisnal swoj Silmaril do morza.

Oznaczalo to koniec Pierwszej Ery Slonca, i wiekszosc z Noldorow i Sindarow z Beleriandu powrocilo do Amanu by mieszkac na Tol Eressei. Lecz niektorzy zostali w Srodziemiu razem z Gil-Galadem, synem Fingona, ktory zalozyl nowe krolestwo w ostatniej resztce Beleriandu.

Eldarowie z Amanu zaprzyjaznili sie z Dunedainami z Numenoru, i przez wiele wiekow zeglowali na zachod odwiedzac Ludzi Morza. Lecz gdy Cien pokryl Dunedainow Eldarowie odwiedzali swych przyjaciol coraz mniej i mniej, i zwykle w tajemnicy. Lecz gdy Sauron przybyl do Numenoru, Eldarowie nie mogli juz odwiedzac tej krainy nawet po kryjomu; ale dali pozegnalny prezent Amandilowi, Panu Andunie: palantiry, kamienie dalekowidzenia.

W Srodziemiu Gil-Galad przeciwstawil sie Sauronowi, lecz Eldarowie z Lidnonu byli za slabi by walczyc samotnie ze sluga Melkora. Musieli zawezwac na pomoc Dunedainow w Wojnie Elfow i Saurona. Wojna wybuchla poniewaz Sauronowi nie udalo sie uzyskac wladzy nad Elfami za pomoca Pierscieni Mocy, ktore pomagal wykuwac w Eregionie, najbardziej wschodnim krolestwie Elfow w Eriadorze.

Zanim Saurona nie zabrano do Numenoru, Gil-Galad nie byl nigdy zdolny odzyskac swej wladzy w Srodziemiu, bo wiele Elfow zginelo w wojnie, a inne ciagle uciekaly ze Srodziemia, zeglujac za Morze.

Lecz po upadku Numenoru Gil-Galad zaprzyjaznil sie z Elendilem synem Amandila, przywodca Dunedainow na Wygnaniu. Razem z Elendilem Gil-Galad stworzyl Ostatni Sojusz Elfow i ludzi, i razem pokonali Saurona, lecz ich zwyciestwo nie bylo ostateczne. Bo Isildur, syn Elendila, odmowil zniszczenia Jedynego Pierscienia, w ktory Sauron wlozyl wiele swej mocy.

W Trzeciej Erze Eldarowie zmaleli w liczbie i wplywach. Nie wydali juz wielkich krolow, chociaz Kirdan ciagle mieszkal w Srodziemiu. Czesc Eldarow osiedlila sie wsrod Lesnych Elfow (Nandorow i Avarich ktorzy zmieszali sie w Dolinie Anduiny), i ci okazali sie najpotezniejszymi i najliczniejszymi ze swej rasy. Lecz byli oni zacofani i malo przypominali dawnych Eldarow z Beleriandu w ich chwale i potedze.

W ciagu Trzeciej Ery Eldarowie w tajemnicy uzywali Trzech Pierscieni Mocy ktore zachowali przed Sauronem, by uchronic czesc Srodziemia i odwlec znuzenie swiatem ktore z czasem dotykalo wszystkie Elfy. Lecz wraz z ostatecznym upadkiem Saurona moc Trzech upadla i wielu Eldarow pozeglowalo za Morze.


Naugrimi (Krasnoludy)

Naugrimi, ktorzy nazywali sie Khazadami, znani byli jako krasnoludy wsrod ludzi. Twierdzili ze zostali wykonani przez Aulego Kowala przed obudzeniem sie Elfow, lecz poniewaz Iluvatar nie zyczyl sobie zadnych Wcielonych obudzonych przed Starszymi Dziecmi, przyjal Khazadow jako zaadoptowane dzieci, lecz nakazal by spali az do zbudzenia sie Elfow.

W poczatkach bylo trzynascioro krasnoludow: siedmiu Ojcow i szesc Malzonek. Durin, najstarszy, nie mial zrazu malzonki, lecz mieszkal dlugi czas sam, podczas gdy inne krasnoludy zakladaly swoje rody. Lecz w koncu i on znalazl partnerke (z pozostalych szesciu rodow), i zalozyl krolestwo pod Hithaeglir znane jako Khazad-dum.

Chociaz rodow krasnoludzkich bylo siedem, zdaje sie ze istniala osma grupa, Noegyth Nibin, zlozona z wyrzutkow z siedmiu rodow, osiedlona w Beleriandzie. Tam przez czas jakis polowali na nich Sindarowie, ale w koncu zostawili ich w spokoju, gdy przekonali sie ze krasnoludy nie sa zlymi stworzeniami.

Krasnoludy rozprzestrzenily sie po calym Srodziemiu, handlujac z Avarimi, Nandorami i Sindarami. Angazowali sie rowniez w handel wewnetrzny, ale rowniez toczyli okazjonalne wojny. Ich wiedza o broni i zbrojach pozwolila krasnoludom nauczyc tych sztuk Sindarow z Beleriandu, a co najmniej dwa rody krasnoludow walczyly w wojnach przeciwko Melkorowi.

W czasie Drugiej Ery wielu krasnoludow zebralo sie w Khazad-dumie, czyniac go wielorasowym miastem. Linia Durina stala sie najbardziej potezna i znana z krasnoludzkich rodow, i sprzymierzala sie z Elfami w wojnach przeciw Sauronowi.

Trzecia Era byla okresem upadku krasnoludow, chociaz lud Durina przetrwal i rozkwital przez dwie trzecie tego wieku az do zbudzenia Balroga. Balrog zniszczyl ich krolestwo, zmuszajac ich do ucieczki na wygnanie. Aczkolwiek krasnoludy z Linii Durina wszedzie zakladaly nowe domy, nie powtorzyly juz wielkosci swojej starozytnej cywilizacji z Khazad-dumu. Legendy mowia ze maja pewnego dnia znowu zamieszkac w Khazad-dumie, ale do tego czasu (gdzies w Czwartej Erze) krasnoludzka rasa zmniejszyla sie do ulamka swojej poprzedniej liczby.


Atani (Ludzie)

Nie ma czesci historii Ardy w ktorej ludzie graliby glowna role az do ostatecznego odejscia Elfow i upadku krasnoludow. Ludzie walczyli w Wojnach w Beleriandzie po obu stronach, i sluzyli Sauronowi tak samo jak Edainowie pomagali Elfom w Drugiej Erze.

Wojny i wielkie krolestwa w Trzeciej Erze nalezaly do ludzi, a nie Elfow czy krasnoludow. Najwieksze migracje tego wieku byly ludzkie. Cywilizacja w Srodziemiu zostala prawie zniszczona przez Saurona, lecz to co zostalo ten wiek zametu zostalo zachowane w wiekszosci przez Dunedainow i ich sprzymierzencow.

Czwarta Era zwana jest Wiekiem Ludzi, poniewaz jej swit oznaczal koniec Dawnych Dni, odejscie Eldarow, i poczatek ludzkiej dominacji w historii Srodziemia.


Ludy Elfow Ardy
Spis tresci


Copyright (c) 1996 Michael Martinez. Wszystkie prawa zastrzezone.
Mirrorowanie lub reprodukowanie w inny sposob tej strony bez zgody autora jest wyraznie zakazane (z wyjatkiem normalnego cachingu ktory wystepuje we wszystkich przegladarkach).
Tlumaczenie (c) 1996 Gwidon S. Naskrent. Wszystkie prawa zastrzezone.