Poniewaz mitologia Tolkiena zawiera zmiany formy i natury swiata, trudno jest opisac Arde fizycznie. Na przyklad Numenor istnial tylko w ciagu Drugiej Ery. Nawet jesli ktos arbitralnie podzielilby historie geograficzna Ardy na dwa okresy (przed Odmiana i po Odmianie), sam Numenor wymusilby podzial na okresy geologiczne, jak rowniez polityczne.
A czyz nie powinno sie uwzglednic zmian Ardy po zniszczeniu Illuinu i Ormalu, dwoch Lamp Valarow w Srodziemiu? Mimo to Tolkien napisal bardzo niewiele w kwestii spraw "historycznych" przed zniszczeniem Lamp, tak wiec wydaje sie chybionym probowac udokumentowac geografie Ardy w tym okresie czasu. Jego koncepcja "pierwotnej" Ardy byla niewyrazna i nigdy w pelni sie nie rozwinela. Prawde mowiac, gdyby Tolkien zrealizowal swoj zamiar napisania od nowa calej mitologii, wszystkie krainy ktore poczatkowo zamierzal opisac moglyby zostac wymazane z notatek.
Zdecydowalem ze bylo piec "kontynentow" na Ardzie w roznych okresach czasu po zniszczeniu dwoch Lamp. Prawde mowiac, sam Endor moglby prawdopodobnie byc uwazany za dwa kontynenty, ktore mozna by nazwac Forendorem i Harendorem. Ale wiemy bardzo niewiele o tym jak wygladal Harendor.
Aman byl najbardziej zachodnim kontynentem. Zmienial swoj ksztalt z woli Valarow co najmniej dwa razy, i byc moze zmienil sie jeszcze gdy zmienila sie cala Arda. Sa to Niesmiertelne Kraje, znane tez jako Najdalszy Zachod i Niesmiertelny Zachod. Mieszkali tam Valarowie z Maiarami i Eldarami.
Elenna byla wyspa wyniesiona w srodku Belegaeru, Wielkiego Morza, dla Edainow z Beleriandu. Byla za mala zeby byc kontynentem, lecz geograficznie nie byla czescia zadnej innej krainy Srodziemia. Ta wyspa lezala blisko Zatoki Eldamarskiej (w Amanie), lecz czuje ze zasluguje na swoj wlasny opis.
Na wschod od Endoru lezaly dwie polacie ziemi. Nazwalem je Hyarmenorem i Romenorem, chociaz jak dalece wiem Tolkien nigdy tych nazw nie uzywal. Obie ziemie byly prawdopodobnie odwiedzane przez Numenorejczykow, lecz nigdy przez Elfy lub krasnoludy. Przypuszczalne jest jednakze, ze marynarze Kirdana mogli plywac na wschod wczesnie w Drugiej Erze, wyprzedzajac Numenorejczykow, ale Tolkien nie wskazuje aby takie wydarzenia kiedykolwiek mialy miejsce.
Ze wszystkich krain ktore opisywal Tolkien, Aman pochlonal najwiecej uwagi przy najmniejszym poziomie szczegolow. Wiemy jakie istnialy tam rodzaje ziem, lecz nie gdzie byly dokladnie umiejscowione. Eldarowie przemierzali te krainy, zwlaszcza zachodnie rejony, i opowiesci o Amanie pochodza z ich tradycji.
Wlasciwy kontynent byl podzielony gorskim lancuchem Pelori, ktory biegl z poludnia na polnoc lukiem ktory wybrzuszal sie ku wschodowi. Gory te zostaly wzniesione przez Valarow jako obrona przeciwko Melkorowi, ale ten nigdy nie probowal najezdzac Zachodu.
Cztery glowne regiony Amanu to Valinor, Eldamar, Araman i Avathar. O Avatharze nie wiemy nic oprocz wzmianki ze Ungolianta mieszkala tam czas jakis, przedac sieci ciemnosci. Mozliwe ze po wzejsciu slonca Valarowie oczyscili ta kraine dla Eldarow, ale Tolkien nigdy nie zaznaczyl co stalo sie z tym regionem.
Valinor byl domem Valarow i ich ludu, Maiarow. Valarowie i Maiarowie byli Ainurami, anielskimi istotami ktore nie nalezaly do Srodziemia, lecz zostalo im powierzone jego ksztaltowanie i zarzadzanie nim. Niektorzy z Valarow zalozyli "kraj" w Valinorze, lecz zbudowali rowniez miasto blisko Pelori na okolo polowie dlugosci kontynentu. To byl Valimar, gdzie ustanowiono Krag Przeznaczenia, Mahanaxar. Byl to krag tronow gdzie Valarowie zasiadali na rade lub sad.
Chociaz trudno jest umiejscowic regiony indywidualnych Valarow, mowi sie ze palace Nienny sa "na zachodzie Zachodu, na krancach swiata." Ten region musialby byc na brzegach Ekkai, Morza Obwodowego. Tolkien napisal ze "okna jej domu wygladaja na zewnatrz ze scian swiata", tak wiec mozliwe ze region Nienny byl juz za Ekkaia, w gorskiej krainie ktora z poczatku byla najbardziej zachodnim rejonem plaskiej Ardy (przed Odmiana Swiata)
Mandos, miejsce zamieszkania Namo (Sedziego Valarow) mialo sie znajdowac blisko krainy Nienny. Nie mowi sie ze mieszkal poza Valinorem, lecz mogl zarzadzac zachodnimi krancami krainy, jako ze jego hale rosly nieustannie, robiac miejsce dla coraz wiekszej liczby "duchow".
Mysliwy Orome mieszkal w lasach Valinoru, ale Tolkien nie umiejscawia ich dokladnie. Znajdowaly sie gdzies w poludniowych rejonach, konczac sie w okolicach Hyarmentiru.
Prawdopodobnie mieszkania Tulkasa i Nessy (siostry Oromego) znajdowaly sie blisko jego borow, poniewaz Nessa lubila przebiegac przez lasy, prowadzac za soba sarny.
Rejon Lorien prawdopodobnie lezal blisko Mandosu. Irmo, wladca Lorien, byl bratem Nama. Ich siostra byla Nienna, tak wiec Lorien moglo rownie dobrze lezec w zachodnim Valinorze. W srodku Lorienu znajdowalo sie wielkie jezioro, Lorellin. Brzegi jeziora byly zalesione, a okolica zapelniona ogrodami i fontannami.
Palac Manwego i Vardy na Taniquetila byl najbardziej na wschod polozona siedziba Valarow w Amanie. Wielu Maiarow (a pozniej niektorzy z Vanyarow) osiedlili sie na zboczach Taniquetilu by byc blisko Manwego i Vardy.
Valimar lezal na rowninie w centrum kraju. Jego wschodnia brama otwierala sie na zielona gore lub pagorek, Ezellohar, gdzie Yavanna zasadzila Dwa Drzewa, Telperion byl srebrny, Laurelin zloty i splywal zlota rosa ktora Varda zbierala dla jezior w calym Valinorze. Mahanaxar. Krag Przeznaczenia, lezal pomiedzy miastem i Ezelloharem.
Palace Aulego mialy sie znajdowac w samym srodku Valinoru, co oznacza rejon centralny. Poniewaz byl on zwiazany z gornictwem i ziemia musial tam wzniesc pagorki lub gory.
Byc moze Valinor dzielil sie w nastepujacy sposob:
Najbardziej poludniowy region Valinoru wydaje sie byc pusty i tylko czesciowo oswietlany przez Dwa Drzewa. Byl to region u podnoza Hyarmentiru, najwyzszej gory poludniowych Pelori. Prosto na polnoc od tego rejonu lezaly lasy Oromego, a na wschod znajdowaly sie ogrody Yavanny. Lorien musialo sie rozciagac na polnoc od kraju Yavanny.
Na polnoc od lasow Oromego lezala rownina Valimaru, a za nia palace Aulego. Mandos znajdowal sie na zachod od Valimaru i krain Aulego, podczas gdy Taniquetil lezal na wschod od Valimaru, i poludniowe zbocza gory spogladaly na Tirion na Tunie.
Uwaga: Karen Wynn Fonstad przedstawia inne rozmieszczenie regionow poszczegolnych Valarow, ale z powodow ktorych nie bede tutaj omawial, nie zgadzam sie z jej interpretacjami tekstow.
Eldamar byl domem Eldarow. Skladal sie z doliny w srodkowym rejonie Pelorich gdzie wyrastala gora zwana Tuna, i z krajow na wschod od Pelori ktore lezaly blisko Zatoki Eldamarskiej. Dolina ta byla Kalakirya (Wawoz Swiatla), ktory Valarowie stworzyli gdy przeprawili Eldarow do Amanu.
W Zatoce Eldamarskiej Valarowie osadzili Tol Eressee (Samotna Wyspe). Najwidoczniej w Eldamarze byly lasy i ogrody, skoro Teleri mogli znalezc drewno do budowy statkow. Przynajmniej jedna gora wyrastala w srodku wyspy, a jej zachodni brzeg byl miejscem gdzie po raz pierwszy zakwitly kwiaty (i prawdopodobnie miejscem gdzie mieszkali Teleri zanim nauczyli sie budowac okrety).
Tol Eressea byla poczatkowo uzyta przez Valarow jako prom do przewiezienia Elfow do Amanu. Nikt z Noldorow i Vanyarow nie pozostal tutaj, tylko Teleri mieszkali na wyspie przez dlugi czas zanim nauczyli sie budowac okrety i rozprzestrzenili sie na brzegi Eldamaru. Niektorzy z Telerich mogli jednak w dalszym ciagu mieszkac na wyspie w Dniach Drzew.
Po Pierwszej Erze Wygnancy i Sindarowie ktorzy udali sie do Amanu osiedlili sie na Tol Eressei, gdzie mogli wzniesc kilka miast (we wczesnych historiach o Tol Eressei wspomina sie o Tavrobelu i Kortirionie). Miasto Avallone, zbudowane na wschodnich brzegach wyspy, bylo glowna przystania tamtejszych Eldarow, i to stamtad ich statki plywaly do Numenoru.
Noldorowie mieli ponoc mieszkac w Tirionie, i w gorach i pagorkach "o odglos od zachodniego morza", ale rowniez rozprzestrzenili sie na polnoc wzdluz zachodnich gor Pelori (w obrebie Valinoru), poniewaz Feanor zbudowal Formenos w odleglych gorach na polnocy.
Na wschod od Tuny biegla droga prowadzaca do morza, prawdopodobnie skrecajaca na polnoc wzdluz wybrzeza w kierunku Alqualonde. Jeszcze inna droga biegla na zachod przez Valinor w kierunku Valimaru.
Aczkolwiek Nolodorowie i Teleri pozostali w wiekszej czesci w Eldamarze lub sasiednich krajach, Vanyarowie przeniesli sie do Valinoru. Tolkien napisal ze "opuscili miasto Tirion na Tunie, i mieszkali odtad w gorach Manwego, lub blisko rownin i lasow Valinoru."
Dom Ingwego byl faktycznie umiejscowiony na zachodnich zboczach Taniquetilu, gorujac nad rownina Valimaru i miastem. Finwe, aby odwiedzic Ingwego, musial udawac sie do Valinoru i wspinac sie na gore od zachodu, idac tylko po sciezkach, a nie po drodze.
Alqualonde zostala zbudowana w naturalnej przystani wzdluz polnocnego brzegu Zatoki Eldamarskiej. Labedzie statki Telerich wplywaly i wyplywaly z przystani przez wielki luk z kamienia. Samo miasto zostalo zbudowane z kamienia, lecz ozdobione wieloma perlami w Dniach Drzew, i oswietlone wieloma lampami. Z jakiegos powodu miasto bylo wyposazone w mury kiedy zaatakowal je Feanor. Byc moze owe mury zostaly zbudowane na naturalnym szancu z kamienia otaczajacym czesc lub calosc przystani (i ktorego czescia mogl byc ow wielki luk).
Eldamar mial rozciagac sie daleko na polnoc od Alqualonde, ale _Silmarillion_ nie zaznacza czy te krainy byly zamieszkane zanim Noldorowie udali sie na wygnanie. Kiedy Noldorowie zabrali statki Falmarich, podrozowali na polnoc jeszcze przez wiele lat (slonecznych), zanim opuscili Eldamar.
Na polnoc od Eldamaru lezal Araman (Aman Zewnetrzny). Poczatkowo ten obszar nie byl zamieszkaly, ale Noldorowie przeszli przezen podczas swego powrotu do Srodziemia. Gdy Melkor i Ungolianta przekraczali Araman ten region skladal sie z "nagich rownin", lecz mimo to Noldorowie byli w stanie przezyc tam przez okolo 15-20 lat slonecznych, byc moze lowiac ryby. Mozliwe ze po wzejsciu slonca rosly tam drzewa, rozprzestrzeniajac sie na polnoc od lasow Eldamaru, albo zasadzone przez Eldarow i Valarow.
Po Pierwszej Erze Teleri zbudowali daleko na polnoc w Aramanie wieze dla Elwingi, tak wiec mogli juz wtedy rozprzestrzenic sie wzdluz wybrzezy.
_Silmarillion_ mowi ze Noldorowie "dotarli w koncu do polnocnych krancow Strzezonego Krolestwa, na granice pustkowia Aramanu, gorzystego i zimnego." Ustep ten zdaje sie wskazywac ze Araman rozciagal sie na wschod od Amanu i ze Valinor nie rozszerzal sie daleko na polnoc od Kalakiryi.
W poblizu Helcaraxe Araman stawal sie zimnym i opustoszalym krajem, nekanym przez zimne mgly i kry wyplywajace z Miazdzacego Lodu na polnocy. To wlasnie w tym rejonie Noldorowie poczeli cierpiec od klimatu na swej drodze na Wygnanie. Grupa Fingolfina wedrowala przez ten region przez dlugi czas zanim w koncu dotarla na polnoc i przeprawila sie przez sama Helcaraxe.
Na poludnie od Eldamaru lezal Avathar, gdzie slyszymy tylko o mieszkajacej tam Ungoliancie. Po jej odejsciu z Melkorem nie wspomina sie juz o Avatharze, ale mozliwe ze w koncu sieci ciemnosci ktore uprzedla zostaly zniszczone i region ten zostal zaludniony przez Elfy.
Avathar byl bardzo waskim pasem wybrzeza (w porownaniu do Aramanu), a dolina Ungolianty znajdowala sie bardzo daleko na poludnie od Eldamaru, poza Hyarmentirem, najwyzszym szczytem poludniowych Pelori, i prawie rownolegle z najbardziej poludniowymi zasiedlonymi rejonami Valinoru.
Wyspa Elenna, wzniesiona przez Valarow jako dom i przystan dla tych Edainow ktory przezyli wojny w Beleriandzie, byla dluga na wiecej niz 500 mil (804,5 km) i szeroka na wiecej niz 300 (428,7), ale uksztaltowana z pieciu polwyspow. Karen Fonstad szacuje calkowita powierzchnie krainy na okolo 167 tys. mil kwadratowych (432,34 tys. kilometrow kwadratowych).
Dla porownania, Elenna byla (wedlug jej szacunkow) okolo trzy razy wieksza od Rohanu, 3/5 raza mniejsza od Arnoru, dwa razy wieksza od Kardolanu i prawie osiem razy wieksza od Shire.
Wyjatkowo sposrod wszystkich kontynentow Ardy, Elenna byla domem jednego ludu, Numenorejczykow. Nigdy nie zostala politycznie podzielona ani najechana. Tak wiec kraj ten okreslano zwykle jako Numenor, pozniejsza nazwa ktora ostatecznie odnosila sie bardziej do cywilizacji Dunedainow niz do samej wyspy.
Wyspa wynurzala sie z morza jak wielka wyzyna, ale tylko kilka rejonow w istocie posiadalo plaze lub naturalne przystanie. W kilku miejscach klify wznosily sie na wysokosc 200 stop (61,5 metra) nad poziom morza. Trzema nazwanymi zatokami byly Romenna (zatoka wschodnia), Eldanna (wielka zatoka na zachodzie) i Zatoka Andunie (na polnocnym wschodzie). Lecz poludniowy port Nindamos (ktory lezal wzdluz jedynego piaszczystego wybrzeza) wydaje sie byc usytuowany wzdluz trzeciej zatoki (lub malego morza).
Dwiema glownymi rzekami Elenny byly Siril i Ninduina, obie biorace poczatek w poblizu Meneltarmy. Siril plynal na poludnie i wpadal do morza na zachod od Nindamos. Ninduine plynela na zachod do Zatoki Eldanny po poludniowej stronie Eldalonde, najpiekniejszej z przystani Numenoru. Jedynym jeziorem o ktorym wspomnial Tolkien bylo Nisinen, tworzone przez Ninduine niedaleko na zachod od Eldalonde, na wschodniej granicy lasu zwanego Nisimaldar.
Elenna dzielila sie na szesc krain: Mittalmar, Orrostar, Forostar, Andustar, Hyarnustar i Hyarrostar.
Mittalmar byl centralnym regionem, i najgesciej zaludnionym. Glowna gora Elenny, Meneltarma, miescila sie w sercu tego rejonu, a stolica Armenelos zostala zbudowana u jej stop. Wschodni kraniec Mittalmaru zwany byl Arandorem i obejmowal Armenelos i Romenne. Jedynym innym nazwanym regionem Mittalmaru byla Emerie, ktora lezala na polnocny zachod od Meneltarmy.
Mittalmar byl przewaznie plaska nizina z nielicznymi drzewami. Uzywano go glownie do wypasania stad trzody i bydla. Wiekszosc mieszkancow wywodzila sie od zlotowlosych Marachian Pierwszej Ery (rodu Hadora z Dor-lomin).
Orrostar byl polnocno-zachodnim regionem Numenoru. Byl to zimny kraj, lecz ziemie najblizsze Arandorowi w Mittalmarze byly uprawiane (Edainowie siali tam zboze). Nie wspomina sie o zadnych miastach w tym regionie.
Tol Uinen, wyspa ktora lezala na polnoc od przystani Romenny, mogla byc czescia Arandoru, ale patrzac na mape Karen Fonstad odnosi sie wrazenie ze lezala blizej brzegow Orrostaru.
Forostar byl polnocnym regionem Numenoru, i Edainowie zakladali kopalnie w tamtejszych pagorkach i gorach. Tar-Meneldur, piaty Krol Numenoru, zbudowal wieze na gorze Sorontil blisko Polnocnego Przyladka by moc obserwowac gwiazdy. Glownym (i prawdopodobnie jedynym) miastem tego regionu bylo Ondosto, ktore bylo zapewne zwiazane z kamieniolomami na polnocy.
Andustar byl zachodnim regionem Numenoru. Zasiedlili go glownie Beorianie z Pierwszej Ery (Pierwszy Rod Edainow z Ladros w Dorthonion). Glownym miastem regionu byla Andunie, ale Eldalonde rowniez lezala w tamtej okolicy.
Zalesiony rejon Nisimaldoru zwany byl "Pachnacymi Drzewami", i zostal wzbogacony przez Eldarow wieloma darowanymi drzewami przywiezionymi z Zachodu. Prawdopodobnie bylo tam rowniez wiele mallornow.
Andustar mial wiele upraw, ale to do jego przystani najczesciej przyplywali Eldarowie, i to w Andustarze (niedaleko Andunie) Tar-Minastir zbudowal swa wieze na szczycie zwanym Oromet, aby moc spogladac na zachod i wypatrywac Avallone.
Hyarnustar nie byl prawdopodobnie gesto zasiedlony, bo jego zachodnie krance byly gorzyste i pozbawione miast. Na wschodzie teren zmienial sie w lagodne pagorki i Edainowie zakladali tam gospodarstwa i winnice.
Poludniowo-wschodnie brzegi Hyarnustaru byly na tyle lagodne ze osiedlalo sie tam wielu rybakow.
Podobnie jak Hyarnustar, i ten region byl zasiedlony wzdluz wybrzeza przez rybakow, a ich glowna przystan Nindamos lezala po wschodniej stronie rzeki Siril, w granicach Hyarrostaru. Lecz ta kraina byla rowniez najbardziej zalesiona w Numenorze, i Tar-Aldarion jako Pan Lasow zalozyl tam wiele plantacji na produkcje drewna.
Mozliwe ze wiekszosc ludzi z Hyarrostaru pochodzila od Haladinow Pierwszej Ery (Drugiego Rodu Edainow z Brethil).
Kontynent zwany Srodziemiem byl rzecz jasna ogromny i calkiem niezle udokumentowany przez Tolkiena. Jego liczne krainy i regiony wylicza sie w roznych ksiazkach tolkienowskich komentatorow.
Glownymi regionami Srodziemia byly: Beleriand, Eriador, Rhovanion, Gondor, Bliski Harad, Daleki Harad, Mordor i Rhun.
Byl to najbardziej opiewany w legendach rejon Srodziemia, i dom najstarszej cywilizacji na Ardzie poza obrebem Amanu. Wielkie lasy Beleriandu, rozciagajace sie miedzy rzekami Sirionem i Gelionem, przyjely Sindarow i Noldorow, a pozniej Edainow.
Wschodni Beleriand skladal sie w istocie z krain miedzy Gelionem i Ered Luin (Gorami Blekitnymi), i rejonu miedzy Gelionem i Sirionem. Po Pierwszej Erze tylko ziemie na wschod od Gelionu przetrwaly zniszczenie Beleriandu, i znacznie sie zmienily z powodu zametu wywolanego przez Wojne Gniewu.
Zachodni Beleriand lezal za Sirionem i liczyl mniej lasow, ale wiecej wyzyn niz Beleriand Wschodni. Glownymi rzekami regionu byly Narog i Nenning, obydwie wyplywajace ze zrodel w Ered Wethrin (Gorach Cienistych) w polnocno-zachodnim Beleriandzie.
Regiony Hithlum, Ard-galen, Dorthonion i Lothlann moglyby sie skladac na Polnocny Beleriand, ale czasami odnosi sie do nich jako oddzielonych od Beleriandu. Dorthonion byl oddzielony od Ered Wethrin przez Sirion, a od Ered Luin przez Gelion.
Ard-galen, pozniej zwana Anfauglith, graniczyla z Ered Wethrin (za ktorymi lezalo Hithlum) na zachodzie, Dorthonion na poludniu, Angbandem (szczytami Thangorodrimu) na polnocy i Lothlann na wschodzie.
Lothlann rozciagal sie na polnoc az do lodowych pustkowi bedacych resztka Utumno, pierwszej fortecy Melkora. Czesc regionu przetrwala po Pierwszej Erze jako brzegi Lodowej Zatoki Forochel.
Eriador lezal miedzy dwoma pasmami gor: Ered Luin i Hithaeglir (Szczytami Mgly). Poludniowa granica regionu byly Glanduina (Graniczna Rzeka) i Gwathlo (Woda Cienia).
Wiekszosc regionu skladala sie z wyzyn, z ktorych czesc zwana byla kurhanami, rodzajem pagorka ktory wedlug Karen Fonstad tworzy sie poprzez erozje miekkich osadow. Kurhany byly dlugimi lancuchami, ale nie (w ustepach gdzie Tolkien je opisuje) tylko wystajacymi kamieniami. Byly zwykle pokryte trawa i znajdowaly sie calkiem blisko siebie.
Glownymi rzekami Eriadoru byly Mitheithel (ktora tworzyla gorny doplyw Gwathlo wraz z Bruinena, rzeka ktora otaczala Imladris) i Baranduina (Brunatna Rzeka, zwana Brandywina przez hobbitow).
Rzeka Luna (Lhun w oryg. - uw. tlum.), ktora plynela na poludnie w poblizu Ered Luin do Zatoki Lhun (zwanej w polskim przekladzie - zupelnie bezsensownie! - Zat. Ksiezycowa - uw. tlum.), uwazana byla niekiedy za granice Eriadoru, ktory byl w Trzeciej Erze niemal rownoznaczny z krolestwem Arnoru zalozonym przez Dunedainow.
Kiedys gesto zalesiony, Eriador zostal ogolocony z drzew w Wojnie Elfow i Saurona w polowie Drugiej Ery, lecz w koncu Ery Trzeciej (4700 lat pozniej) kraj w wielu miejscach odzyskal swoj dawny wyglad.
Elfy mieszkaly w Eriadorze przez dlugie wieki az do Wojny Elfow i Saurona. Lecz w Pierwszej Erze klany ludzi zaczely sie osiedlac na tych obszarach i Nandorowie wycofali sie przed nimi. Dopiero w Drugiej Erze kraj podzielony zostal przez Elfy i ludzi niemal rowno, bo Baranduina oznaczala granice pomiedzy ich ziemiami.
Dunedainowie osiedlili sie w krajach miedzy Lhun i Baranduina, w Gorach Zmierzchu w poblizu Jeziora Nenuial (z ktorego wyplywala Baranduina), i w Polnocnych i Poludniowych Kurhanach na wschod od tego obszaru. Panowali oni nad innymi ludzmi ktorzy przeniesli sie na polnoc w Drugiej Erze.
W Eriadorze przetrwaly trzy krolestwa Elfow: krolestwo Gil-Galada, ktore trwalo do konca Drugiej Ery; krolestwo Eregionu, trwajace od ok. 700 do 1700 Drugiej Ery; i schronienie w Imladris, ktore zalozono po upadku Eregionu w Wojnie Elfow i Saurona, i ktore przetrwalo daleko w Czwarta Ere.
Krolestwo Arnoru zalozyli Dunedainowie przy koncu Drugiej Ery, gromadzac pod swoim berlem wszystkie ziemie ktore nie nalezaly w tym czasie do Elfow. Wielu z owych Dunedainow pochodzilo od Beorianow z Andunie, bo to w tym regionie mieszkalo najwiecej Wiernych w Numenorze, zanim wypedzono ich z ziem rodzinnych.
Gdy uplynela prawie trzecia czesc Trzeciej Ery, Krolestwo Arnoru podzielilo sie na trzy ksiestwa: Arthedain, Kardolan i Rhudaur. Z czasem Kardolan powrocil do Korony w Arthedain, ale Rhudaur zostal podbity przez Krola Upiorow z Angmaru, ktory zalozyl krolestwo w dalekich gorach na polnocy.
Odnowione Krolestwo Arnoru usilowalo przetrwac przy pomocy Elfow, ale przed rokiem 2000 zostalo najechane i zniszczone. Wraz z upadkiem Angmaru w roku nastepnym (1975) ostatnia wielka potega w polnocnym Srodziemiu przestala istniec. Pozniej region popadl w stagnacje, przetrwalo bowiem tylko kilka enklaw, az Aragorn II odnowil Arnor jako czesc zjednoczonego Krolestwa (w Czwartej Erze).
Rhovanion byl dawna nazwa krain ktore lezaly na wschod od Hithaeglir i na zachod od Karnen (Czerwonej Rzeki), i wewnetrznego Morza Rhun. Pozniej ta nazwe przyjelo krolestwo ludzi z polnocy, ktore trwalo od ok. 1200-1850 Trzeciej Ery.
Dwiema wielkimi rzekami Rhovanionu byly Kelduina, ktora plynela na poludnie od Ereboru (Samotnej Gory) i laczyla sie z Karnen i Anduina (Wielka Rzeka), ktora plynela na poludnie od Gor Szarych. Anduina lezala miedzy Hithaeglir i wielkim lasem znanym jako Wielka Zielona Puszcza, Mroczna Puszcza i w koncu Eryn Lasgalen (Las Zielonych Lisci).
Aczkolwiek Eldarowie wedrowali przez ten region w trakcie Wielkiej Podrozy, niektorzy z Telerich skrecili na poludnie i powedrowali wzdluz Anduiny do innych krain. Pozniej, czesc tych Telerich (Nandorowie) przeniosla sie w gore rzeki, na polnoc, osiedlajac sie w dwoch grupach. Dolaczyla do nich gromada Avarich i Eldarow na przestrzeni wiekow i stali sie oni Elfami Lesnymi.
Krolestwo Lorien bylo najstarszym krolestwem Elfow ktore przetrwalo w Srodziemiu po upadku Gil-Galada w koncu Drugiej Ery. Lezalo ono w malym lesie w poblizu Hithaeglir. Lesne Elfy z Wielkiej Zielonej Puszczy przeniosly sie stopniowo na polnoc w ciagu Drugiej i Trzeciej Ery, az w koncu zalozyly Krolestwo Polnocnej Mrocznej Puszczy, ktore z czasem zostalo ostatnim z wielkich krolestw Elfow (a i tak nie moglo rywalizowac ze starozytna eldarinska cywilizacja).
Ludzie z dolin Anduiny, spokrewnieni z Edainami osiedlonymi na Elennie, rozprzestrzenili sie przez poludniowa Zielona Puszcze i doliny Anduiny i Kelduiny. Zalozyli oni wiele plemion i ksiestewek, ale z koncem Trzeciej Ery ostaly sie tylko trzy glowne grupy: Beorningowie, lesni ludzie i Ludzie z Dale (i Esgaroth).
Poludniowa Mroczna Puszcza byla rowniez uzywana jako baza przez Saurona, ktory zalozyl fortece na gorze Amon Lanc, bedacej zrazu miastem Lesnych Elfow. Z tej bazy Sauron mogl zagrazac Gondorowi, Lorien i polnocnej Mrocznej Puszczy.
Gondor byl wlasciwie nazwa krolestwa, a nie regionu, ale rdzenne jego tereny lezaly wzdluz wybrzezy Srodziemia i wzdluz poludniowego biegu Anduiny, otaczajac Ered Nimrais (Gory Biale).
Gondor rowniez zawieral ziemie Elfow, ale obejmowal takze ziemie innych ludow: Druedainow zarowno w Druwaith Iaur (na zachodzie, niedaleko Przyladka Andrast) i lasu Druadanskiego (po wschodniej stronie Gor Bialych); ludzi z dolin Ered Nimrais (od ktorych pochodzili Dunlendingowie i ludzie z Bree w Eriadorze); ludy rybackie i byc moze inne ludy edainickie.
Krolestwo Gondoru zostalo zalozone w tym samym czasie co Arnoru przez Dunedainow z Numenoru. Mieszkalo juz tam wielu Dunedainow i ludzi mieszanej krwi.
Port Elfow w Edhellondzie zostal ostatecznie wlaczony do Gondoru, chociaz sposob przyjecia nie zostal przez Tolkiena opisany. Edhellond znajdowal sie blisko ujscia rzeki Morthondy (Czarnego Korzenia), ktora byla druga co do wielkosci rzeka Gondoru.
Gondor przez pewien czas rozciagal sie na polnocy do granic Kardolanu, na wschodzie do Morza Rhun, a na poludniu w glab ziem Haradu. Rzadzil nawet Mordorem przez wiele stuleci, chociaz Dunedainowie nie roscili sobie prawa wlasnosci do terenow Saurona.
Bliski Harad lezal za rzeka Harnen, ktora oznaczala najbardziej na poludnie wysunieta granice rdzennych ziem Gondoru. Kraje te byly przez czesc komentatorow opisywane jako opustoszale, ale taka interpretacja bialych plam na Tolkienowskich mapach nie zgadza sie z zapewnieniem ze mieszkalo tam wielu ludzi.
Bliski Harad byl faktycznie regionem zwierajacym kilka krolestw badz plemion, i prawdopodobnie mial wcale niemalo rzek, rownin, lasow i wzgorz. Ziemie kontrolowane przez Miasto Korsarzy na Przyladku Umbar, przystan numenorejska, stanowily prawdopodobnie czesc Bliskiego Haradu.
Daleki Harad, podobnie jak Bliski, slabo zostal opisany przez Tolkiena. Lezal za Umbarem i z pewnoscia byl calkiem goracym krajem.
Wiemy z wczesnych map ze w zachodnich regionach Dalekiego Haradu istnial lancuch gor. Te gory zwane byly Szarymi (ale nie byly powiazane z Gorami Szarymi polnocnego Endoru).
W Drugiej Erze Numenorejczycy zalozyli przystanie i forty w krajach ktore pozniej zwano Dalekim Haradem. Podbili wiele ludow wzdluz wybrzezy i weszli w konflikt z sojusznikami Saurona, ktorzy mieszkali w glebi ladu. Niektore z ich posiadlosci przetrwaly do Trzeciej Ery i staly sie nieprzyjaciolmi Gondoru.
Wschodnie brzegi Dalekiego Haradu zajmowaly Gory Zolte, cos co zostalo nazwane tylko w kilku zrodlach, i o czym nie wiemy nic.
Mordor, tak jak Gondor, byl w rzeczywistosci krajem rownoznacznym z regionem tak samo zwanym. Lezal w ramionach Ered Lithui (Gor Popielnych) i Efel Duath (Plotu Cienia); oba lancuchy zdaja sie byc czescia tego samego ogromnego pasa gor.
Region otwieral sie ze wschodu na ziemie Rhun, ktore Sauron kontrolowal. We wnetrzu Mordor dzielil sie na trzy obszary: Udun, Gorgoroth i Nurn.
Udun byl wielka dolina w polnocno-zachodnim kacie Mordoru. Kraj ten byl kamienisty i uksztaltowany jak misa, ale prawdopodobnie nie calkiem pozbawiony zycia zwierzecego i roslinnego.
Gorgoroth dzielila sie na dwa obszary. Polnocno-zachodni kat byl praktycznie pozbawiony zycia, zdominowany przez Amon Amarth, wielki wulkan ktorego Sauron uzyl do wykucia Jedynego Pierscienia i do wypuszczenia blokujacej slonce chmury podczas swego ataku na Gondor w Wojnie o Pierscien. Ziemie dokola wulkanu byly nagie i pokryte popiolem.
Reszta Gorgoroth prawdopodobnie nie wygladala lepiej, ale moze pozwalala na istnienie jakiegos zycia. Byla to wielka wyzyna ktora rozciagala sie w polnocnej tercji Mordoru, prawie do konca Ered Lithui.
Nurn lezal na poludnie od Gorgoroth. Zachodnia czesc Nurnu nazywala sie Lithlad (na oznaczenie rozmiaru do jakiego Sauron zatrul swoje wlasne ziemie). Poludniowe i wschodnie rejony Nurnu zajmowalo male morze, Nurnen, i rzeki ktore do niego splywaly. Ziemie te byly calkiem zyzne, i Sauron trzymal tam wielu niewolnikow do produkcji zapasow dla swych armii.
Rhun byl miejscem narodzin ludow Srodziemia. Nawet Elfy obudzily sie w starym kraju Kuivienen, ktory lezal na polnocno-wschodnim brzegu jeziora Helkar, miedzy morzem i gorami. Kuivienen bylo w rzeczy samej usytuowane wokol malej zatoki lub jeziora do ktorego wplywal wielki wodospad, zasilany rzekami z gor.
Glownym szczegolem geograficznym Rhunu byl lancuch gor zwanych Orocarni (Gory Czerwone). Te gory rozciagaly sie wzdluz wschodnich brzegow Srodziemia od polnocy do srodkowych regionow.
Po Wojnie Gniewu nawet Rhun doznal przeobrazen ktore zmienily Srodziemie, a Helkar zostal wysuszony tak ze tylko Morze Rhun przetrwalo. Samo Kuivienen zostalo prawdopodobnie zniszczone, a mozliwe ze i Orocarni doznaly czesciowych zniszczen podobnych do tych ktore doswiadczyly Ered Luin (przelamane przez Lhun).
Ludzie obudzili sie w Hildorien, kraju ktory lezal na poludniowy wschod od Kuivienen i za poludniowymi szczytami Orocarni. Wspomina sie na jednej z map o malym lancuchu wzgorz zwanych Wzgorzami Wiatru, ktore mogly byc wschodnia granica Hildorien.
Podobnie jak Kuivienen, Hildorien zostalo ostatecznie zniszczone, ale ludzie zaczeli je opuszczac na dlugo przed koncem Pierwszej Ery.
Jedynym innym krajem w Rhun ktory zostal nazwany przez Tolkiena byl Khand, ktory lezal na wschod od Mordoru. Wariagowie z Khandu byli podobni w kulturze do Woznikow ktorzy mieszkali w krajach na polnoc i tradycyjnie przebywali tereny miedzy Ered Lithui i Morzem Rhun w czasie swoich najazdow.
Inni Ludzie Wschodu mieszkali dalej na polnoc. Ci angazowali sie z wojny z ludzmi z polnocy (i przypuszczalnie krasnoludami) mieszkajacy- mi miedzy rzekami Karnen i Kelduina. Chociaz Rhun mial zawierac wielkie rowniny z ktorych pochodzili Woznikowie i inne ludy, czesc polnocna mogla byc znacznie zalesiona.
Tolkien nie napisal praktycznie nic o tym kontynencie.
Lezal on na wschod od Endoru (Srodziemia), i raczej w poludniowych regionach Ardy. Jego polnocny kraniec tworzyl przesmyk we Wschodnim Morzu zwany Polwyspem Hildorien.
Chociaz kontynent ten odkryli Numenorejczycy, Tolkien nie mowi czy znalezli tam ludzi, Elfy, krasnoludy czy inne stworzenia tam mieszkajace, lecz nie wydaje sie zeby zalozyli jakies krolestwa czy przystanie we wschodnich krajach.
Wszystko co wiemy o tym kontynencie to to, ze istnial tam lancuch gorski znany jako Sciany Slonca, a jego najwyzszy szczyt zwal sie Kalorme.
Podobnie jak Hyarmenor, Romenor zostal odkryty, ale widocznie nigdy nie zasiedlony przez Numenorejczykow, i prawdopodobnie nigdy nie mieszkal tam zaden czlowiek. Gdy Arda zostala zmieniona Romenor mogl zostac zniszczony, albo usuniety z kregow swiata.
Cytaty pochodza z _The Silmarillon_ (c) 1977 George Allen and Unwin (Publishers) Ltd. (Tlumaczenie moje - GSN)