Telekomunikacja Polska S.A. Łódź
J.R.R. Tolkien - Ardalambion
Różne języki ludzkie - smutek śmiertelników?
W dziełach Tolkiena wspomina się o kilku językach ludzi, ale poza przypadkiem adunaickiego nasza ich znajomość jest urywkowa. Co do wczesnej historii językowej ludzi, patrz pierwsze paragrafy artykułu o Adunaickim. Na wiele ludzkich języków wpływ miał elficki. Gdy Felagund tak szybko rozszyfrował język Beora i jego ludzi, stało się to częściowo dlatego że "ci ludzie mieli od dawna kontakty z Czarnymi Elfami na wschód od gór i od nich nauczyli się wiele z ich mowy; a ponieważ wszystkie języki Quendich były jednego pochodzenia, język Beora i jego ludu był do języka elfów podobny w wielu słowach i konstrukcjach" (Silm. rozdz. 17).
W WP III.6, gdy Aragorn i Legolas zbliżają się do Złotego Dworu Rohanu, Aragorn recytuje poemat w obcym języku "To, zgaduję, jest język Rohirrimów" skomentował elf "bo jest on podobny do samej tej krainy, piękny i posuwisty w części, a gdzie indziej twardy i surowy jak góry. Ale nie potrafię zgadnąć co to oznacza, prócz tego że wypełnione jest smutkiem śmiertelników".
Nie znamy zbyt wiele czystego rohirrickiego, albowiem we WP Tolkien oddał go poprzez staroangielski; próbował odtworzyć dla angielskich czytelników jego archaiczny posmak w stosunku do Wspólnej Mowy (reprezentowanej z kolei przez współczesny angielski - ale należy zrozumieć że rohirricki nie był przodkiem Wspólnej Mowy w tym sensie w jakim staroangielski nowożytnego angielskiego). Tak więc imiona takiej jak Eomer i frazy jak "ferthu Theoden hal" nie są transkrypcjami faktycznych słów używanych w Trzeciej Erze. Niemniej, opublikowano kilka słów z czystego rohirrickiego. Dodatek F informuje nas, że trahan znaczy "drążyć", co odpowiada czystemu hobbickiemu tran "smial, nora"; na język hobbitów wpłynął w pewnym momencie przeszłości rohirricki lub język pokrewny. Jeszcze jeden przykład to hobbickie kast "mathom", co odpowiada rohirrickiemu kastu. Samo słowo "hobbit" reprezentuje rzeczywiste słowo z Trzeciej Ery, kuduk, zużytą hobbicką formę rohirrickiego kud-dukan, "mieszkaniec nor" - co znowu oddaje się jako staroangielskie holbytla we WP.
Po ukazaniu się The Peoples Of Middle-Earth mamy o kilka słów więcej. Według PM s. 53, częsty element eo- "koń" (w Eowina, Eomer itd.) odpowiada czystemu rohirrickiemu loho-, lo-, zapewne pokrewnego elfickim słowom oznaczającym konia (por. qunejskie rokko, sindarińskie roch), co demonstruje wpływ elfickiego na języki ludzi. Eotheod "koński lud", lub "kraina koni" to tłumaczenie czystorohirrickiego Lothur; Theoden odpowiada turac-, staremu słowu na "króla" (por. elficki rdzeń TUR-, odnoszący się do mocy i władzy, LR s. 395).
Według NO s. 387, rzeczywistym rohirrickim słowem określającym "Woza" (dzikiego człowieka) było rog, l.mn. rogin. Zakończenie liczby mnogiej -in znamy też z doriathińskiego, tak więc może to być kolejne świadectwo elfickich wpływów na języki ludzkie. Por. też Nom, l.mn. Nomin w języku ludu Beora (Silm. rozdz. 17).
Podczas obrony Rogatego Grodu Eomer nie mógł zrozumieć co krzyczą napastnicy. Gamling wyjaśnił że "jest tu wielu którzy krzyczą w języku Dunlandu... znam ten język. To stara mowa ludzi, a kiedyś mówiono nią w wielu zachodnich dolinach Marchii... krzyczą 'Śmierć Forgoilom! Śmierć Sianogłowym!' Takie dla nas mają imiona." (WP III.7) Dodatek F wspomina o Forgoil "Sianogłowi" jako jedynym słowie z języka Dunlendingów, które pojawia się we WP; być może for-go-il "słoma-głowa-l.mn."? Zakończenie -il mogłoby zostać wzięte z elfickiego, w ostateczności będąc pokrewnym quenejskiemu zakończeniu partitivu liczby mnogiej (LR s. 399).
O języku Haradrimów z dalekiego południa nie możemy wiele powiedzieć. Jedyne słowo to mumak "słoń", l.mn. mumakil. Czy zakończenie l.mn. -il jest powiązane z tym w Forgoil, czy też jest to niezależne zapożyczenie z elfickiego? Pewien czarodziej rzekł kiedyś że "liczne są moje imiona w wielu krainach: Mithrandir pomiędzy elfami, Tharkun dla krasnoludów, Olorinem byłem w mojej młodości na Zachodzie, który zapomniano, na Południu Inkanus, na Północy Gandalf; na Wschód nie chodziłem" (NO s. 399, 402). Według NO, Inkanus lub Inka-nus, Inka-nush jest słowem z języka Haradrimów, znaczącym "szpieg z północy". Lecz Tolkien nie był tego całkiem pewien; zastanawiał się czy Inkanus nie mógłby oznaczać "przywódca umysłu" w quenyi.
Dzicy ludzie z Lasu Druadan używali języka całkiem obcego Wspólnej Mowie. W dawnych czasach ich rasę lud Haleth zwał Drugami "co było słowem z ich [Drugów] własnego języka" (NO s. 377). Ich głosy były "głębokie i gardłowe" (NO s. 378); w rzeczy samej głos Ghan-buri-ghana opisany jest tak nawet gdy mówił on Westronem (WP V.5). Kilka razy użył on słowa gorgun, co zapewne znaczyło "orkowie".
W LR s. 179 wspomina się o wczesnym języku ludzi zwanym taliską; był to język ludu Beora, przodek Adunaickiego. Wpłynął nań język Zielonych Elfów (nandoriński). "Istnieje gramatyka historyczna taliski" mówi nam Christopher Tolkien (LR s. 192, przypis). Parę lat temu Vinyar Tengwar doniósł, że jeden z Elfconners redaguje gramatykę taliski, a Carl Hostetter potwierdza że zostanie ona opublikowana... kiedyś.
(c) 1997 Helge Kåre Fauskanger
e-mail, all rights
reserved.
Polski przekład (c) 1997 Gwidon S. Naskrent.
Data ostatniej modyfikacji (Last modified): 1997.09.13.