Gdy Ludzie obudzili się w Hildorien o pierwszym wschodzie Słońca, zaczęli wymyślać język, tak jak Elfy w Kuivenien tysiące lat wcześniej. Ale, jak wiemy, ludzie nigdy nie byli tak twórczy jak Pierworodni: "Obudziło się w nas pragnienie słów i zaczęliśmy je wymyślać. Ale było nas niewielu, a świat wielki i obcy. Chociaż bardzo pragnęliśmy zrozumieć, nauka szła trudno, a wymyślanie słów powoli" (Morgoth's Ring, s. 345). Jeśli kiedykolwiek istniał jakiś język całkiem stworzony przez ludzi, rozmył się już kiedy jego pierwsi reprezentanci dotarli do Beleriandu. Felagund nie potrzebował długiego czasu by pojąć język Beora i jego ludu, bo "Ci ludzie zadawali się z Ciemnymi Elfami na wschód od gór, i od nich nauczyli się wiele z tamtejszej mowy, a ponieważ wszystkie języki Quendich są jednego pochodzenia, język Beora i jego plemienia przypominał w wielu słowach i szczegółach język Elfów" (Silm. r. 17). Jasnym jest również iż ludzie mieli także kontakt z krasnoludami, i wiele zapożyczyli z khuzdulskiego, języka który dla swoich dzieci stworzył Aule. W PM s. 317 Tolkien odnosi się do "(możliwej) teorii że w niezapisanej przeszłości na część języków ludzi - w tym na język przeważającej części Atanich od którego pochodził adunajski - wpłynąl khuzdulski". Nie mamy wystarczającej ilości materiału żeby wykryć jakiekolwiek ludzkie elementy znajdujące się w tej mieszance krasnoludzkiego i języka Ciemnych Elfów.
W Beleriandzie ludzie chętnie uczyli się sindarińskiego, "ale nie zapomnieli swojej własnej mowy, i od niej to pochodził wspólny język Numenoru" (Silm, r. 17). Pierwsza Era zakończyła się Wojną Gniewu; Valarowie skierowali w końcu swoją katastrofalną moc na Beleriand i pokonali Morgotha, ale Beleriand został kompletnie zniszczony i zniknął pod falami. Ludzie jednak otrzymali sowitą nagrodę za swoje cierpienia w wojnach z Morgothem (BTW, jak ktoś w ogóle mógł przeżyć zniszczenie Beleriandu? Profesor nigdy nie czuł się zobowiązany to wytłumaczyć. Czy Morgoth nie podejrzewałby czegoś gdyby jego nieprzyjaciele zaczęli ewakuację całego kontynentu? No, nieważne...) Valarowie wyłonili z morza wielką wyspę, bliższą Valinorowi niż Śródziemiu. Edaini pożeglowali za morze i zbudowali swój nowy dom, i prowadzeni przez Elrosa syna Earendila założyli królestwo Numenoru, które miało trwać dwa trzy tysiące dwieście osiemdziesiąt siedem lat, aż do straszliwego dnia, w którym Ar-Farazon złamał Zakaz Valarów, żeglując na Zachód by podbić Błogosławione Królestwo.
Jaka była sytuacja językowa Kraju Gwiazdy w czasie jego istnienia? Na mapie Numenoru w NO, s. 164, nazwy są w quenyi. Ale ta sama książka mówi nam że quenejski nie był w Numenorze językiem mówionym. Wszystkie miejsca miały "oficjalne" nazwy z języka Wysokich Elfów, używane w dokumentach państwowych, ale w mowie codziennej używano zamiast nich nazw sindarińskich lub adunaickich, głównie o tym samym znaczeniu. Sindariński, język Szarych Elfów, znany był większości mieszkańców - szlachta numenorejska używała go nawet na co dzień. Ale językiem potocznym którym mówili ludzie prości, był i zawsze pozostał adunaicki, język ludzi wywodzących się z narzeczy ludzi którzy sprzymierzyli się z elfami w wojnie przeciwko Morgothowi.
W Anadune, jak zwano w adunaickim Numenor, albo Westernesse, język ten przeszedł pewne zmiany w ciągu trzech tysięcy lat trwania królestwa. Niektóre dźwięki zniknęly, a inne zlały się ze sobą, tak że stracone zostały niektóre spółgłoski. Z drugiej strony pojawiły się nowe samogłoski: z początku adunaicki posiadał samogłoski główne a, i oraz u, ale później dyftongi ai i au uprościły się do długich e^ i ô. Oprócz zmian fonologicznych, język zmieniał się poprzez pewien napływ elfich pożyczek. Dla przykładu, quenejskie lome "noc" zapożyczono w adunaickim jako lomi; co ciekawe, słowo to zachowało swoje przytulne valinorejskie konotacje. Lomi to ładna noc pod gwiazdami, a ciemność nie jest postrzegana jako coś mrocznego. Rozpoznać można też inne elfickie imiona, zwłaszcza Valarów: Aman "Manwe", Avradi "Varda", Mulkher "Melkor". Niemniej niektóre słowa wyglądające na pożyczki z quenejskiego nie są faktycznie pożyczkami. Gdy "niebo" brzmi menel w quenejskim i minal w adunajskim, to drugie jest słowem które przodkowie Edainów musieli przyjąć z avarińskiego (języka Ciemnych Elfów) nad długo przed przybyciem ludzi do Beleriandu. Jest ono podobne do słowa quenejskiego ponieważ języki i Wysokich i Czarnych Elfów pochodziły ostatecznie od tego samego języka. W rzeczy samej, istniało kilka oczywistych elfickich pożyczek, wczesnych i poźnych, wśród adunajskich słów wymienionych w Lowdham's Report:
adun "zachód" (SD s. 247), sind. dun (LR s. 376).
ammi, amme "matka" (SD s. 434), q. amme (LR s. 348). Możliwie późna pożyczka z quenejskiego.
attu, atto "ojciec" (SD s. 434), q. atar, zdrobn. atto (LR s.349).
azra "morze" (SD s. 429), najwyraźniej z rdzenia PE AYAR (q. ear, LR s. 349).
ba "nie (rób)" (SD s. 250). PE *BA "nie", q. va, tel. ba "nie będę" lub "nie rób", sind. baw "nie (rób)" (WJ ss. 370-371).
beth "wyraźenie, powiedzenie, słowo" (SD s. 427), sind. peth (osłabione beth). Ponieważ beth pochodzi od rdzenia BITH (SD s. 416), wywodzi się to zapewne z formy którą PE *KWET "mówić, powiadać" przybrało w niektórych językach avarińskich, od których z kolei pożyczyli ją przodkowie Edainów. Wiemy że istniał co najmniej jeden język avariński który wykazywał /p/ w miejsce pierwotnego *kw, możliwe więc że istniał dialekt który je udźwięcznił, dając początkowe /b/. Por. też późny westr. batta "mówiący".
khor "pan, władca" (jak w Adunakhor, Pan Zachodu), elficki rdzeń KHER "rządzić, panować, posiadać, LR s. 364), q. heru "pan".
lai "lud", q. lie (SD s. 435), najwidoczniej lai w jakimś dialekcie avarińskim (WJ s. 410).
lokhi "zakrzywiony" (SD s. 247), eldariński rdzeń lok - "zakręt, pętla" (Silm. Dod.).
naru "mężczyzna" (SD s. 434), elficki rdzeń NERE (WJ s. 393, chociaż według Etymologii oryginalny rdzeń brzmiał DER, z NER jako specjalną formą quenejską - patrz LR ss. 354, 376).
Można wyliczyć nawet więcej przykładów. Nadaje to znaczenie paru wypowiedziom Faramira które nie trafiły do opublikowanego WP że "wszystka mowa ludzi na tym świecie pochodzi od elfów" (WR s. 159, PM s. 63). W przypadku adunaickiego musimy niemniej wziąć pod uwagę silny wpływ krasnoludzkiego obok elfickiego. Ale mimo silnej domieszki składników elfickich adunaicki uważany był za język ludzi. Chociaż był językiem pospólstwa, odczuwamy wrażenie że nie był tak bardzo poważany jak języki elfickie. Możemy przyrówanać tę sytuację do średniowiecznej Europy; języki pospolite uważane były za znacznie niższe od superjęzyka łacińskiego, bez względu na to jak mało ludzi faktycznie go znało. Akallabeth informuje nas że "oprócz swego własnego [adunaickiego] imienia, wszyscy władcy Numenorejczyków mieli również imiona eldarińskie", i że w przypadku pierwszych piętnastu królów podano tylko ich imiona quenejskie. Faktem jest że mówi się o Aldarionie, szóstym królu, że istotnie wolał adunaicki od eldarińskiego (NO s. 194), ale sam fakt że wspomina się o tym oznacza że nie była to opinia powszechna. Mimo to gwiazda adunaickiego miała jeszcze wzejść, ale tylko dlatego że wszystko to co elfie popadło w niełaskę.
Po dwóch tysiącach lat Trzeciej Ery, za rządów Tar-Kiryatana i jego następcy Tar-Atanamira, Numenorejczy poczęli zazdrościć Elfom ich nieśmiertelności. Przyjaźń między Valinorem i Numenorem schłodniała i gdy dotąd języki elfickie darzono wielkim szacunkiem, Numenorejczycy przestali uczyć ich swoje dzieci w czasach Tar-Ankalimona. Królowie nadal używali imion quenejskich, ale tylko dlatego że wymagały tego tysiąclecia tradycji. Szesnasty król miał, jak zapisano, używać imienia i quenejskiego i adunaickiego - Tar-Kalmakil kontra Ar-Belzagar - i "Ludzie Króla", wrodzy wszystkiemu co elfie, używali tego drugiego. Ale dopiero przy koronacji dwudziestego króla monarcha przybrał imię adunaickie: Ar-Adunakhor, Pan Zachodu. Przyjaciele Elfów nie byli zbyt zadowoleni nawet gdy przetłumaczono je jako Tar-Herunumen w oficjalnym Zwoju Królów, bo tylko Manwe mógł być słusznie nazywany panem Zachodu. Dwaj następcy Adunakhora na tronie Numenoru poszli za tym przykladem i używali imion adunaickich. Jednak dwudziesty czwarty król, Ar-Inziladun, pragnął przywrócić przyjaźń z Elfami i Valarami i nazwał się Tar-Palantirem, Dalekowzrocznym, w quenyi. Był on ostatnim który odrzucił adunaicki; zmarł bez synów, a jego córka Miriel miała była zostać królową. Jednak jej kuzyn Farazon pojął ją bez jej zgody za żonę, po to aby zostać królem. Najwyrazniej nie znosił jej quenejskiego imienia Miriel, przechrzcił ją więc po prostu na Zimrafel po adunaicku (znowu bez jej zgody, przypuścić możemy). Ar- Farazon zmierzył się w Śródziemiu z Sauronem, a zły Maia został za darmo przesłany do Numenoru udając poddanie się. Dobrze wiadomo jak dzięki swojej przebiegłości wkrótce został głównym doradcą króla, a później najwyższym kapłanem satanistycznej (czy raczej morgothistycznej) religii którą ustanowił. Jeśli języki Elfów nie były w poważaniu przed przybyciem Saurona, nie polepszyło się to i potem. Jednak głównym celem Saurona było nakłonienie króla do inwazji Amanu i sprowokowania wojny Numenorejczyków z Valarami. Jak Sauron dobrze wiedział, ci pierwsi zostaliby doszczętnie pokonani i zniszczeni przez tych drugich. W końcu wola Saurona przeważyła i, jak przewidział, nadszedł koniec Numenoru. Oznaczał on również koniec klasycznego adunaickiego. Z garstki Numenorejczyków która przeżyła Upadek, wielu było Przyjaciółmi Elfów, prowadzonymi przez Elendila, Anariona i Isildura. Według PM, s. 315, języka adunaickiego nie pielęgnowano w Śródziemiu; pozostali przy życiu Wierni z Numenoru mówili sindarińskim i nie czuli afektu do adunaickiego, języka buntowniczych królów którzy próbowali ukrócić elficki. Niekochany i nieszanowany, adunaicki stał się westronem, Wspólną Mową poźniejszych wieków.
Powrót do spisu treściTolkien wymyślił adunaicki krótko po drugiej wojnie światowej. Miał on w zamiarze mieć "lekko semicki odcień" lub styl (SD s. 240). Ten nowy język wyrósł z prac nad tzw. "Notion Club Papers" i jego przeróbkach legendy o Numenorze. Jeden z członków owego fikcyjnego klubu (inspirowany Inklingami!) nauczył się ponoć adunaickiego w proroczych snach dalekiej przeszłości, stworzył nawet jego opis, "Lowdham's Report on the Adunaic Language", opublikowany przez Christophera Tolkiena w "Sauron Defeated", ss. 413-440. Fakt, że Tolkien nigdy nie ukończył "Lowdham's Report" - urywa się zanim dochodzi do czasownika - i nie poczynił dalszych prac nad adunaickim może być ukrytym błogosławieństwem. Jak to ujmuje Christopher Tolkien: "Gdyby powrócił był do rozwijania adunaickiego, 'Lowdham's Report' w obecnej formie niewątpliwie skurczyłby się do resztek, bo nowe koncepcje powodowały przesunięcia i wywrócenia w strukturze. Więcej niż prawdopodobne jest, że zacząłby od nowa, wygładzając fonologię historyczną - i może znowu nie dosięgnąłby czasownika... 'bezkompletność' i ciągła zmiana, często frustrująca dla badających te języki, była w tej sztuce zakorzeniona. Ale w przypadku adunaickiego, jak się okazało, osiągnięto stabilność, chociaż niecałkowitą; znaczący opis jednego z wielkich języków Ardy." (SD ss. 439-440).
Wydaje się jednak że Tolkien pisząc dodatki do WP stał na skraju odrzucenia całej koncepcji specjalnego języka Numenoru, mimo całej swej pracy nad adunaickim prawie dziesięć lat wcześniej. Bawił się ideą że Edaini porzucili swój ludzki język i przyjęli w zamian "elficki noldoriński" (czytaj sindariński). Patrz PM, s. 63. Pomysł iż Numenorejczycy mówili po elficku reprezentował odżywienie dawniejszej koncepcji; w LR s. 60 jest mowa o tym że Sauron, nienawidząc wszystkiego co elfickie, nauczył Numenorejczyków starego języka ludzi którego sami zapomnieli. Tutaj zakłada się że Numenorejczycy mówili w quenyi; patrz przypis Ch. Tolkiena na s. 75 ibid. Ale Tolkien kilka razy zmieniał zdanie, w tę i wewtę; końcowym wynikiem było że Edainowie nigdy nie porzucili swojego języka. Zostawszy wspomnianym i pokazanym w dodatkach do WP, adunaicki stał się stała częścią mitu.
Powrót do spisu treściNie ma spójnych tekstów po adunaicku. Z wyjątkiem pojedyńczych słów porozrzucanych po Lowdham's Report, większość korpusu składa się z pewnej liczby pokawałkowanych zdań podanych w SD, s. 247, z tłumaczeniem Lowdhama między liniami. Tłumaczenie podane tutaj opiera się na nim; wypełniono kilka dziur. Zgodnie z fikcją, tolkienowska postać Lowdhama nie znała znaczenia kilku słów, ale ich znaczenie można znaleźć w innych miejscach: Zigurun to Czarodziej, konkretnie Sauron, a Nimruzir jest adunaickim odpowiednikiem quenejskiego Elendil. (Dodałem również gdzieniegdzie we fragmencie adunaickim duże litery. W fikcji, Lowdham nie wiedział że te właśnie słowa były nazwami.)
Kadô Zigűrun zabathân unakkha... "I tak / Czarodziej / upokorzony /
przybył..."
...Êruhînim dubdam Ugru-dalad... "...Eruhini [Dzieci Eru] / popadły
/ pod Cień..."
...Ar-Farazônun azaggara Avalôiyada... "...Ar-Farazon /
wojował / przeciwko Valarom..."
...Bârim an-Adűn yurahtam dâira sâibth-mâ Êruvô "...Władcy
Zachodu / złamali / ziemię / za zgodą / Eru..."
...azrîya du-fursâ akhâsada "...morza / jakby wpłynęły / w otchłań..."
...Anadűnę zîrân hikallaba... "...Numenor ukochany / upadł(a)..."
...bawîba dulgî... "...wiatry [były] czarne..." (dosł. po prostu "wiatry
czarne"
...balîk hazad an-Nimruzîr azűlada... "...statków / siedem / Elendila /
na wschód..."
Agannâlô burôda nęnud... "Cień śmierci / ciężki / nad nami..."
...zâira nęnud... "...tęsknota [jest] / nad nami..."
...adűn izindi batân tâidô ayadda: îdô kâtha batîna lôkhî...
"...zachód / prosta / droga / kiedyś / szła / teraz / wszystkie / drogi
/ [są] zakrzywione..."
ęfalak îdôn Yôzâyan "Daleko / [jest] teraz / Kraj Daru..."
ęfal ęfalak îdôn hi-Akallabęth "daleko / daleko stąd / [jest] teraz /
Upadła
Znajduje się też tam kilka adunaickich okrzyków poczynionych przez członków Notion Clubu "mówiących językami":
Bâ kitabdahę! "Nie dotykaj mnie!" (SD s. 250)
Narîka 'nBâri 'nAdűn yanâkhim . "Orły Panów Zachodu są blisko."
(SD s. 251)
Urîd yakalubim! "Góry się pochylają!" (SD s. 251)
Podane tutaj tłumaczenia są zdaniami występującymi razem ze słowami adunaickimi. Nie mówi się wyraźnie że są to tłumaczenia, ale z samych słów adunaickich wydaje się praktycznie pewnym że tak jest.
Powrót do spisu treściJak to zanotował Christopher Tolkien, jego ojciec w rzeczy samej napisał znaczące sprawdozdanie na temat adunaickiego, to jest Lowdham's Report w SD, ss. 413-440. Sytuacja ta jest szczególna w lingwistyce tolkienowskiej; normalnie musimy składać razem informacje i analizować próbki porozrzucane po wielkiej masie książek. Adunaicki mógłby być językiem którego byśmy mogli używać z pewnym zaufaniem, gdyby nie mały dostępny słownik. Ponieważ dostępny jest względnie szczegółowy opis, poważnego badacza odsyła się do "Sauron Defeated". Tutaj podaję tylko zwięzłe podsumowanie głównych punktów gramatyki, oraz raczej szczegółowy opis fonologii (i jej rozwoju). Reprodukowanie całości informacji z Lowdham's Report jest bezcelowe, bowiem świadectwo samego Tolkiena jest łatwo dostępne (skomplikowane informacje dotyczące różnych klas rzeczowników i ich fleksji musiałyby być powtarzane słowo w słowo, tak czy owak). W przypadku jednak czasownika musimy polegać na naszej własnej analizie, bowiem Tolkien nigdy nie dotarł do tej części mowy w swym opisie. Lowdham's Report nie mówi nam również wiele o przymiotnikach; zajmuje się głównie fonologią i strukturą ogólną języka, i daje - zdawałoby się - dość wyczerpujący opis odmiany rzeczowników.
Powrót do spisu treściPodobnie jak współczesne języki semickie, adunaicki wykorzystuje system trzyspółgłoskowych baz słownych, najwyraźniej przystosowany w jakimś punkcie przeszłości z khuzdulskiego (niektóre bazy mają tylko dwie spółgłoski). Lecz w odróżnieniu od systemu khuzdulskiego (jak sądzimy) każda baza spółgłoskowa jest też skojarzona z pewną samogłoską która musi być gdzieś obecna we wszystkich słowach wywodzonych z bazy (chociaż można ją modyfikować). Tak KARAB, tj. baza spółgłoskowa K-R-B z "samogłoską charakterystyczną" a znaczy zupełnie co innego niż KIRIB - całkiem odrębnej bazy spółgłoskowej K-R-B którą można odróżnić od innych właśnie ponieważ związana jest z inną "samogłoską charakterystyczną", konkretnie i.
Normalnie "samogłoska charakterystyczna" (SC) pojawia się między pierwszą i drugą spółgłoską rdzenia. Tak więc baza G-M-L z SC i, znacząca "gwiazda" lub "gwiazdy", daje konkretne słowa w rodzaju gimli, gimle, gimlu, gimlat, gimlî, gimliya (SD, s. 413), tj. rzeczownik "gwiazda" w różnych przypadkach i liczbach. Ale SC może też występować jako przedrostek (IGMIL), przyrostek (GIMLI), albo zredukowana w swojej normalnej pozycji między pierwszą i drugą spółgłoską (-GMIL, z jakąś inną samogłoską jako przedrostkiem). Nowe słowa można tworzyć przesuwając w ten sposób SC; podczas gdy gimli normalnie znaczy "gwiazda", igmil znaczy "gwiaździsta figura" (SD s. 427). Ale jeśli SC kiedykolwiek znikała, odróznienie słów mających te same spółgłoski w rdzeniu stawałoby się niemożliwe. Żelazną zasadą jest więc to, że "jedną z samogłosek w rdzeniu bazowym musi być albo CV albo jedna z jej zwykłych modyfikacji" (SD, s. 423, gdzie dla zainteresowanych opisane są modyfikacje).
Powrót do spisu treściPraktycznie jest rozróżniać rozmaite rodzaje rzeczowników adunaickich jak w wielu językach germańskich: męski, żeński i nijaki. Niemniej adunaicki ma również tak zwany rodzaj wspólny. W językach takich jak niemiecki czy języki skandynawskie, nie ma w większej części logicznego związku między naturą rzeczy i jej rodzajem gramatycznym; co prawda niemieckie Mann, Frau, Haus są odpowiednio rodaju męskiego, żeńskiego i nijakiego, ale większość słów okreslających obiekty nieożywione przynależeć może do któregokolwiek rodzaju, i często wskazuje się że słowa takie jak Mädchen "dziewczyna" i Weib "żona" są rodzaju nijakiego, a nie żeńskiego. Z drugiej strony semantycznie neutralne słowo Mensch "istota ludzka" jest gramatycznie mówiąc rodzaju męskiego. Nie ma takiego dowolnego przypisania rodzajów w adunaickim. Tolkien/Lowdham wątpił czy w stosunku do klas rzeczowników adunaickich powinno w ogóle używać się rodzajów; klasy odnoszą się bezpośrednio do płci (SD s. 426) lub w przypadku rzeczowników nijakich i wspólnych, do braku płci. Rzeczowniki męskie oznaczają słowa odnoszące się do istot męskich i ich funkcji takich jak "ojciec"; feminina podobnie do istot żeńskich, a nijakie odnoszą się do obiektów nieożywionych. Jedynym wyjątkiem są obiekty nieożywione upersonifikowane. Dla przykładu, nijaki rzeczownik űrę, zmienia się w żeński űrî jeśli słońce uważa się za istotę żeńską (pod wpływem elfickiego mitu o słońcu jako ostatnim liściu Laurelinu, prowadzonym przez niebo przez żeńską Maię Arien). Rodzaj wspólny używany jest w przypadku rzeczowników niesprecyzowanych co do płci, takich jak "istota ludzka", i nazw zwierząt (gdy nie wyróżnione inaczej: karab "koń" jest r. wspólnego, ale karbű "ogier" i karbî "klacz" są logicznie r. męskiego i żeńskiego odpowiednio). Rodzaj męski związany jest często z zakończeniami spółgłoskowymi -k, -r, -n, -d, por. imiona męskie takie jak Gimilkhâd. Gimilzôr, Farazôn. Rodzaj żeński związany jest z -th, -l, -s, -z, por. imiona żeńskie Inzilbęth, Zimrafel. Jednak reguły te nie są absolutne, zwłaszcza w przypadku imion własnych; Azrubęl, adunaickie tłumaczenie quenejskiego Earnedil (Miłośnik Morza) nie jest oczywiście imieniem żeńskim. Rzeczowniki nijakie i wspólne są bardziej niedookreślone do co formy, ale Tolkien/Lowdham przedstawia na s. 427 kilka ogólnych reguł, takich jak zakończenia rzeczowników wspólnych z przewagą samogłoski -a (â) w ostatniej sylabie.
Ważniejszy niż cztery rodzaje jest podział wszystkich rzeczowników na mocne i słabe: "Rzeczowniki mocne tworzą liczbę mnogą, a w niektórych przypadkach pewne inne formy, poprzez modyfikację ostatniej samogłoski rdzednia. Rzeczowniki słabe dodają we wszystkich przypadkach końcówki." (SD s. 425).
Rzeczownik adunaicki odmienia się w trzech liczbach: pojedynczej, podwójnej i mnogiej. Co więcej, odmienia się w trzech formach które można nazwać przypadkami: tzw. formie normalnej, subiektywnej i obiektywnej. Co do bardziej szczegółowych informacji o różnych klasach rzeczowników i ich końcówkach, patrz SD ss. 436-438.
Jak sugeruje nazwa, forma normalna jest podstawową, nieodmienioną formą rzeczownika. Innymi słowy, normalna l.p. nie jest zaznaczona morfologicznie jako taka przez żaden wrostek. Formy normalnej używa się w przypadkach gdy gramatyka adunaicka nie wymaga subiektywu czy obiektywu (patrz niżej). Formy normalnej używa się zwykle gdy rzeczownik jest dopełnieniem lub orzecznikiem w zdaniu, jak w Ar-Farazônum Bâr "Król Farazon [jest] panem", bâr "pan" pojawia się w formie normalnej ponieważ jest orzecznikiem. Można użyć formy normalnej rzeczownika w funkcji podmiotu, ale w tym przypadku następujący po nim czasownik musi mieć zaimkowe przedrostki. Forma normalna liczby podwójnej tworzona jest po dodaniu -at, tak więc l.pd. od buzun "ucho" brzmi buznat (zauważyć można że samogłoska w sylabie poprzedzającej zakończenie -at może zniknąć, tworząc przez to nową zbitkę spółgłoskową, w tym przypadku -zn-, ale zależy to również od klasy rzeczownika - długie samogłoski nie znikają). Forma normalna l.mn. tworzona jest przez dodanie w jakiś sposób długiej samogłoski î w ostatniej sylabie, więc l.mn. od huzun brzmi huzîn "uszy". W niektórych klasach rzeczowników î dodaje się do tematu jako nową końcową sylabę, jak w batân "droga", l.mn. batâni, ale też batîna. Zauważ różnicę pomiędzy l.pd. i l.mn. - można by pomyśleć że l.pd. oznacza po prostu dwie rzeczy, a l.mn. trzy lub więcej, ale to nie takie proste. L.pd. używa się w przypadku par naturalnych, jak huznat "dwoje uszu tej samej osoby". Jeżeli utniemy komuś ucho i położymy na stole razem z innym uchem, Numenorejczycy powiedzieliby że na stole leżą huzîn, a nie huznat; uszy nie tworzą tu pary naturalnej. L.pd. w odniesieniu do dwóch rzeczy które występowały w parze tylko czasowo używano tylko w języku archaicznym.
Subiektyw jest formą rzeczownika jako podmiotu czasownika, stąd nazwa. Używa się go również dla rzeczowników stojących w apozycji do innego rzeczownika, jak w Ar-Farazôn kathufazgânun "król Farazon Zdobywca", w odróznieniu od zdania nominalnego Ar-Farazôn kathufazgân "król Farazon [jest/był] zdobywcą", z orzecznikiem kathufazgân "zdobywca" w formie normalnej. Forma ta może być tworzona na różne sposoby, zależnie od klasy do której należy rzeczownik. Mocne nijakie przechodzą pewne wewnętrzne zmiany spółgłoskowe, jak zadan "dom" > zadân, khibil "źródło" > khibęl, i huzun "ucho" > huzôn. Formy te są ostatecznie produktem wstawienia a, lub, używając terminów Lowdhama "a-umocnienia"; formy przypadkowe reprezentują *zadaan, *khibail, *huzaun, z aa > â lub ai, au zmonoftongizowane do długiego ę lub ô. Slabe nijakie przybierają końcówkę -a, element w silnych rzeczownikach wrostowy raczej niż przyrostkowy. Ale subiektyw rzeczowników męskich i żeńskich tworzy się po prostu dodając odpowiednio -un oraz -in odpowiednio: Ar-Farazônun azaggara avalôyiada "Król Farazon wojował przeciwko Valarom", Zimrapelin banâth 'nAr-Farazôn "Zimrafel [jest] żoną Ar-Farazona" (ten drugi przykład musiałem był skonstruować sam, bowiem Tolkien/Lowdham nie przytoczył przykładów żeńskich subiektywów na -in. Jak zauważono w NO, s. 207, nie słyszy się zbyt wiele o Numenorejskich kobietach!) Zauważyć można że mimo iż czasownik "być" jest w adunaickim domyślny, jego podmiot ciągle występuje w formie subiektywu. Rzeczowniki wspólne przybierają zakończenie -(a)n w subiektywie l.p. Subiektyw l.mn. tworzy się poprzez dodanie -a w przypadku nijakich i -im w pozostałych; w l.dw. zakończenie -at formy normalnej wydłuża się do -ât.
Obiektyw nie jest niezależną formą rzeczownika, lecz występuje tylko w złożeniach. Tworzy się go dodając do rzeczownika samogłoskę u, jako wrostek lub przyrostek, często zastępując inną samogłoskę lub powodując zniknięcie samogłoski z poprzedniej sylaby; obiektywy słów minal "niebo", azra "morze", huzun "ucho", batân "droga" to odpowiednio minul, azru, huzun lub huznu, batânu. Obiektywu używa się jako pierwszego elementu w złożeniach w których element drugi oznacza wykonawcę jakiejś czynności na pierwszym elemencie. Na przykład quenejski Earendil, "Miłośnik Morza" tłumaczy się na adunaicki jako Azrubel z azra "morze" w formie obiektywu azru, ponieważ morze jest obiektem miłości "miłośnika". Azrabel z "morzem" w formie normalnej nadal znaczy "miłośnik morza", ale raczej w sensie "miłośnik z morza" lub czegoś podobnego. Czasami związek "obiektowy" między pierwszym i drugim elementem złożenia może być nieco niejasno okreslony. W adunaickim odpowiedniku quenejskiej Meneltarmy, Słupa Niebios, minal "niebo" występuje w formie obiektywu minul: Minutârik. Sensem jest to że târik/słup podpiera niebo, a więc niebo jest w jakiś sposób obiektem tego co czyni słup. Obiektyw nie ma liczby podwójnej czy mnogiej; jst zawsze pojedyńczy. Stąd adunaicka wersja tytułu Vardy Elentari "Rozpalaczka Gwiazd" nie brzmi Gimlu-nitîr z gimli "gwiazda" w formie obiektywu gimlu, bo to oznaczałoby "rozpalaczka [jednej, pojedyńczej] gwiazdy" (formą używaną jest Gimlinitîr, gimli "gwiazdy" zaś to nieodmienny rzeczownik zbiorowy, p. SD s. 427-428).
Adunaicki nie ma prawdziwego dopełniacza. Zamiast niego często używa się złożeń. "Kraj Amanu" można wyrazić przez coś odpowiadającego "Amano-krajowi". Posiadanie wyraża najczęściej przedrostek an-, często skracany do 'n-, jak w Bâr 'nAnadűne, "Pan Anadűne", Narîka 'nBâri 'nAdűn "Orły Władców Zachodu" (SD s. 251, 428).
Powrót do spisu treściLowdham's Report wspomina o kilku "elementach przysłówkowo-przedpozycyjnych": ô "z" [kierunek], ad, ada "do, ku", mâ "z" [comitativus], zę "na". Elementy te przyłączają się do normalnej formy rzeczownika; w Lowdham's Report nie zalicza się ich do zakończeń przypadkowych. Jeszcze jednym takim elementem jest zapewne dalad "pod", jak w ugru-dalad "w Cieniu" [dosł. "pod Cieniem"]. To słowo może zawierać w sobie -ad "do", bo kontekst pokazuje że chodzi tu nie o stała pozycję pod cieniem, ale ruch w jego kierunku: Êruhînim dubdam ugru-dalad "Eruhíni popadli w cień".
Mamy kilka przykładów słówka ada "do, ku, przeciwko, do środka"; Avalôyiada "przeciwko Valarom", akhâsada "w otchłań", azűlada "na wschód". Przykłady na mâ "z" i ô "od, z" znajdują się w zdaniu sâlbeth-mâ Êruvô "za zgodą (od) Eru". W Avalôyiada i Êruvô między końcowymi samogłoskami i oraz u rdzeni rzeczownikowych i dołączonych elementów y oraz v, odpowiednio, pojawia się spółgłoska poślizgowa. Patrz SD s. 424.
Partykuła dopełniaczowa an, 'n omawiana powyżej może być uznawana za jeszcze jeden przyrostek przedpozycyjny, chociaż w pozycji przedniej, a nie tylnej.
Powrót do spisu treściPoświadczone przymiotniki reprezentują słowa takie jak izindi "prosty", burôda "ciężki", ęfalak "daleki" (emfatyczne podwojenie ęfal ęfalak - daleko stąd), jak również (na s. 435 SD) anadűni "zachodni". Nie wiadomo jak tworzone są formy stopnia wyższego i najwyższego, jeśli w ogóle adunaicki miał takie formy. W odróznieniu od sytuacji z języków takich jak np. niemiecki "nie ma m[ęskiej], ż[eńskiej] czy n[ijakiej] formy przymiotników" (ibid.). Wydaje się jednak że przymiotnik zgadza się z rzeczownikiem określanym w liczbie; przymiotniki dulgî "czarny" i lôkhî "zakrzywiony" wykazują zakończenie -î, znacznik l.mn. w adunaickim. Rzeczowniki które opisują, także są w liczbie mnogiej: bawîba dulgî "czarne [były] wiatry", kathâ batîna lôkhî "wszystkie drogi [są] zakrzywione.
O tworzeniu przymiotników można się dowiedzieć bardzo mało. Przymiotnik anadűni "zachodni" utworzony jest z rzeczownika adűni "zachód". Ponieważ an- jest partykuła wyrażającą dopełniacz, anadűni dosłownie znaczy "zachodu", ale może być uważany za przymiotnik i odpowiednio odmieniany. Król Ar-Farazôn zwany jest "Złotym" w Akallabeth, a faraz oznacza złoto. Jeśli farazôn ma znaczenie "złoty", zakończenie -ôn musi być charakterystyczne dla tworzonych przymiotników. Lecz może to być również rzeczownik pochodzący od faraz, dosł "ktoś złoty" -- -ôn w rzeczy samej jest na s. 425 SD wymienione jako zakończenie rzeczownikowe.
Mówi się że "przymiotniki zwykle poprzedzają rzeczowniki" (SD s. 428). Bawîba dulgî "wiatry czarne" nie znaczy "czarne wiatry", jest to zdanie nominalne znaczące "wiatry [były] czarne".
Powrót do spisu treściW naszym małym korpusie występują dwa przysłówki: tâidô "raz" i îdô "teraz", ten drugi z oboczną formą îdôn. Wydaje się że formy z końcowym n używa się przed słowami zaczynającymi sie od samogłoski (w tym półsamogłoski y, îdôn Yôzâyan). Por. angielskie a/an, chociaż an nie używa się przed półsamogłoskami. Rzeczownika Adűn "Zachód" można najwyraźniej użyć w przysłówkowo/allatywnym sensie "na zachód". Do przysłówków można też zaliczyć partykułę bâ "nie (rób)" (SD s. 250).
Powrót do spisu treściMamy dwa przykłady imiesłowu czasu przeszłego na -ân; zabathân "upokorzony" i zîrân "kochany, ukochany". Zakończenie to jest z pewnością spokrewnione z PQ *-nâ, quenejskim -na lub -ina. Obydwa imiesłowy występują za rzeczownikiem który opisują.
Powrót do spisu treściZnamy tylko dwa liczebniki, satta "dwa" i hazid "siedem" (SD s. 427, 428, hazad na s. 247). Bazą "jeden" ma być podobno ?IR (SD s. 432, ? - spółgłoska glottyczna), stąd boskie imię Êru, Jedyny (quenejski Eru), ale faktycznej formy "jeden" nie podaje się. Mówi się że wszystkie rzeczowniki główne oprócz "jeden" są faktycznie rzeczownikami. Następują one po swoim rzeczowniku: gimli hazid "siedem gwiazd".
Powrót do spisu treściNie znamy żadnych niezależnych przyimków adunaickich, chociaż musiały istnieć. Pewne elementy przyimkowe można wyodrębnić z czasowników - patrz niżej. SD s. 425 zaznacza że adunaicki "rożróżnia rodzaj (czy raczej płeć) w zaimkach trzeciej osoby" i zgodnie z SD s. 435 u oraz i "są bazami rdzeni zaimkowych dla "on" i "ona" - ale niejasna jest faktyczna forma słów "on" i "ona". Hi-akallabęth tłumaczy się jako "ona która upadła" (SD s. 247), sugerując że "ona" to hi. Czy "on" może brzmieć *hu? (Por. hebr. hu' "on"; hi' "ona"). Słowo nęnud przetłumaczone jest "na nas", być może "my" albo "nas" to nęn?
Powrót do spisu treściChristopher Tolkien wysnuwa co następuje z kilku zapisów które jego ojciec poczynił o czasowniku Adunaickim: "Istniały trzy klasy czasowników: 1) dwuspółgłoskowe, jak kan "trzymać", 2) trzyspółgłoskowe, jak kalab "upadać", 3) pochodne, jak azgârâ "wojować", ugrudâ- "zacieniać". Istniały cztery czasy: 1) aoryst ('odpowiadający czasowi teraźniejszemu, ale używany częściej jako czas teraźniejszy lub przeszły historyczny w opowiadaniu'); 2) ciągły (teraźniejszy); 3) ciągły (przeszły), 4) czas przeszły ('często używany jako zaprzeszły w połaczeniu z aorystem jako czasem przeszłym, lub przyszły dokonany z aorystem jako czasem teraźniejszym'). Czas przyszły, tryb subiektywny i życzący reprezentowały czasowniki posiłkowe, a stronę bierną oddawano formami czasownika bezosobowego 'z podmiotem w bierniku' (SD s. 439; to co nazywa się tu 'biernikiem' musi być formą 'normalną' rzeczownika). Stąd też adunaicki wyrażał konstrukcję strony biernej w rodzaju "on był widziany" czymś odpowiadającym "jego widział" tj. "[ktoś] widział jego".
Oto czasowniki z zakończeniami które występują w Lowdham's Report i w ostatecznych wersjach fragmentów adunaickich (podaję też podmiot czasownika, bowiem czasownik może w jakiś sposób zgadzać się ze swoim podmiotem).
Czasowniki tłumaczone w czasie przeszłym:
unakkha "przyszedł". Najwidoczniej forma NAKH "przychodzić, przybywać"
dubdam "[Eruhíni] popadli"
yurahtam "[Władcy Zachodu] złamali"
hikallaba "ona upadła" (ona = Numenor)
ukallaba "[Pan] upadł" Bâr ukallaba "Pan upadł", bârun (u)kallaba
"to Pan upadł" (patrz SD s. 429). Są to formy KALAB; SD s. 416, 439.
ayadda "[prosta droga] biegła".
usafda "zrozumiał" (baza SAPHAD , SD s. 421)
Istnieje również czas przeszły ciągły [tj. niedokonany - przyp. tłum.] w azaggara "[Ar-Farazon] wojował".
Tylko kilka czasowników tłumaczy się czasem teraźniejszym:
yanâkhim "[Orły] są blisko" (SD s. 251). Czasownik yanâkhim, tutaj
przełożony "są blisko", wyraźnie pochodzi od bazy czasownikowej NAKH
"przychodzić, zbliżać" (SD s. 416)
yakalubim "[góry] pochylają się". najwidoczniej forma KALAB "upadać"
(SD s. 251).
Jeden przykład wydaje się jakby rodzajem trybu subiektywnego: du-fursâ "[morza] jakby wpłynęły".
Mamy również przykład trybu rozkazującego: Bâ kitabdahę! "Nie dotykaj mnie" (SD s. 250). Bâ jest partykułą przeczącą "nie [rób]". Znamy też podobne wyrazy elfickie (WJ ss. 370-371).
Moje próby analizy materiału:
Czasowniki w liczbie mnogiej tłumaczone przez czas teraźniejszy wykazują zakończenie -i: yanâkhim "(oni) zbliżają się", yakalubim "(oni) opierają się", yurahtam "(oni) łamią"; możemy dodać jeszcze nam "są" z wczesnej formy fragmentu podanej na s. 312 (wyraźnie spokrewnione z elficką bazą NA "być", LR s. 374). Dubdam "[oni] popadli" może być jeszcze jednym przykładem, ale możliwe równiez że końcowe -m jest częścią bazy BADAM "upadać", i że mnogość wyraża tutaj przedrostek du- "oni". Por. też du-fursâ "jakby wpłynęły", o morzach, bez końcowego -m.
Można zaklasyfikować też kilka morfemów zaimkowych. Tłumaczy się je zaimkowo tylko gdy podmiotu zdania nie wyraża odrębne słowo:
u "on" in unakkha "on przyszedł", ukallaba "[on] upadł", usafda
"zrozumiał".
hi "ona" in hikallaba "ona upadła" (porównaj ukallaba wyżej)
du "oni": dubdam "[oni] popadli".
ki "ty"? in Bâ kitabdahę "[ty] nie dotykaj mnie" (patrz niżej).
a "ono"??? in ayadda "szła", podmiotem jest obiekt nieożywiony
(droga).
W naszym jedynym przykładzie trybu rozkazującego, okrzyku bâ kitabdahę! "nie dotykaj mnie!" (s. 250), bâ wyraźnie oznacza "nie [rób]" (znamy podobne wyrazy elfickie). Kitadabhę więc musi oznaczać "dotykać mnie". Najlepszym moim wnioskiem jest to że baza słowa "dotykać" to TABAD, tu reprezentowana przez -tabda- z przyimkowym przedrostkiem ki- *"ty" i przyrostkiem -hę "mnie". Ale sugerowano również że -hę to zakończenie trybu rozkazującego, i że dosłownym znaczeniem bâ kitadabhę jest po prostu "nie-ty-dotykaj".
Trzyspółgłoskowa baza KALAB "upadać" tworzy swój czas przeszły poprzez dołączenie z przodu odpowiedniego elementu zaimkowego, podwajając drugie L w rdzeniu i dodając -a; ukullaba "on upadł", hikallaba "ona upadła" *kikillaba "ty upadłeś", *dukallaba "oni upadli". SAFAD "rozumieć" tworzy czas przeszły w ten sam sposób, z wyjątkiem tego że druga spółgloska bazy nie podwaja się, i pomija się drugie wystąpienie SC w bazie; usafda "zrozumiał" (i podobnie *hisafda "zrozumiała", *dusafda "zrozumieli", *kisafda "zrozumiałeś"). Idąc za wzorem KALAB > ukallaba powinniśmy się zamiast tego spodziewać SAFDA > *usapfada; i podobnie KALAB mogłoby dać ukalba zamiast ukallaba, idąc za przykładem SAFAD > usafda. Czy ukallaba i usafda naprawdę reprezentują ten sam czas? Czy może jeden z nich reprezentuje aoryst używany jako "czas przeszły w opowiadaniu" (SD s. 439), podczas gdy drugi to prawdziwy czas przeszły? W tym przypadku, który jest którym? Tolkien w niektórych przypadkach wahał się której formy użyć; SD s. 288 zaznacza że rozważał i hikallaba i hikalba jako "ona upadła".
Dwuspółgłoskowa baza NAKH "przychodzić" daje unakkha "przyszedł" (oraz *hinakkha "przyszła", *dunakkha "przyszli", *kinakkha "przyszedłeś"?). Z podwojenia kh powstaje spółgłoska aspirowana kkh. Idąc za tym wzorem, baza KAN "trzymać" może dać formy takie jak *ukanna "trzymał", *hikanna "trzymała", *dikanna "trzymali", *kikanna "trzymałeś". Ayadda "biegła" (o drodze) może reprezentować bazę *YAD z przedrostkiem zaimkowym *a "to"; wtedy podwaja się ostatnią spółgłoskę i dodaje a (jak w NAKH > unakkha).
Jeden niepewny punkt: czy końcowe a jest rzeczywiście zakończeniem fleksji, czy też jest to SC baz KALAB, SAFAD, NAHK, *YAD jako przyrostek? Jeśli tak, 3 os. męska czasu przeszłego od BITH "mówić" może brzmieć *ubitthi zamiasyt *ubittha (zgodnie ze wzorem NAKH > unakkha), i podobnie czas przeszły od NIMIR "błyszczeć" może brzmieć *unimri (lub *unimmiri), a nie *unimra (albo *unimmira). Nigdy się nie dowiemy co jest poprawne.
Czas przeszły niedokonany: czasownik azaggara, tłumaczony "wojował" może być tego czasu przykładem - czynność przeszła w trakcie wykonywania. Zaznacza się że ten czasownik jest "pochodny", i podaje się formę podstawową jako azgârâ "prowadzić wojnę". W azaggara druga spółgłoska bazy jest podwojona, po niej wstawiono CS, a długie samogłoski skróciły się.
Czas teraźniejszy (ciągły): formę tę wyrażają, zdaje się, yanâkhim i yakalubim "są blisko *zbliżają się" oraz yakalubim "pochylają się, *upadają". Owo -im to zapewne przyrostek liczby mnogiej wyróżniony powyżej. Bazą yanâkhim jest najwidoczniej NAKH, tak więc rdzenie dwuspółgłoskowe tworzą zapewne swój czas teraźniejszy (ciągły) poprzez dodanie przedrostka ya-, oraz poprzez wzdłużenie samogłoski bazowej (a, i, u stają się â, ę, ô odpowiednio) - liczbą mnogą czasu teraźniejszego (ciągłego) od BITH "mówić" może być yabęthim "mówią". Podstawą yakalubim musi być KALAB, tak więc bazy trzyspółgłoskowe tworzą swój czas teraźniejszy (ciągły) najwyraźniej poprzez zatrzymanie SC między pierwszą i drugą spółgłoską, ale między spółgłoską drugą i trzecią pojawia się u.
Powrót do spisu treściW niektórych przypadkach nie można podać objaśnienia; Tolkien/Lowdham po prostu wspomina jakąś formę dla zilustrowania jakiegoś przykładu dotyczącego fonologii lub słowotwórstwa, ale nie wyjaśnia samego słowa. Długie samogłoski zaznaczone są akcentem circumfleksowym; główne źródło (Lowdham's Report) używa zamiast nich makronów, ale circumfleksy używane są w tekstach opowieści. Numery stron odnoszą się do Sauron Defeated, chyba że zaznaczono inaczej. Dwuznaki th i kh oznaczają spółgłoski szczelinowe (th jak w ang. think, kh = niem. ach-Laut) [ph zostało zastąpione przez f - przyp. tłum.], zaś tth i kkh to spółgłoski aspirowane (t+th, k+kh) oraz pf (brak przykładu). Wczesne wersje "fragmentów" Lowdhama (SD ss. 311-312), poprawiane przez Tolkiena, zostały pominięte, jak również kilka innych form i nazw które nie wydają się słuszne w momencie w którym Tolkien porzucił adunaicki. Kilka form przestarzałych wymienionych zostało pod hasłem formy która je zastąpiła, ale nie umieszczono ich w osobnych hasłach. Co do imion królów Numenoru, odnośniki dotyczą Niedokończonych Opowieści, a nie Dodatku A WP, ponieważ wszystkie [angielskie - przyp. tłum.] wydania NO mają jednolitą paginację.
a - zakończenie subiektywu rzeczowników nijakich l.mn. (430)
abâr - "siła, wytrzymałość wierność" (431). Najwidoczniej spokrewniona z
bâr "pan"
-ad, -ada - "do, ku" (wrostki przyimkowe) (429) por. Avalôiyada, akhâsada
Adrahil - imię męskie (PM s. 439), zastąpiło Agrahil
Agathurush - *"Moczary Cienia" = sindarińskie Gwathlo (NO s. 263)
Aglahad - imię męskie (PM s. 440)
adűn - "zachód, na zachód" (247, 435)
Adűnâim - *"Numenorejczycy", czy też raczej *Dunedaini (426)
agan - "śmierć", uosobione jako Agân (426) i wtedy męskie, w pozostałych
wypadkach nijakie. Por. agannâlo "cień śmierci" (247)
AK(A)LAB(A), (A)KALBA - najwidoczniej modyfikacje KALAB, nieprzetłumaczone
(410)
Akallabęth - "Ta-która-upadła" (312), też hi-Akallabęth ),
nazwa zatopionego Numenoru.
akhâsada - "w otchłań" (247). Zawiera -ada, stąd *ahkâs "otchłań"?
Alkarondas - "Zamek Morza", nazwa statku Ar-Farazona (PM s. 156, pisana
Alcarondas w SD s. 385). Wydaje się że zastąpiła Aglarâma, o tym samym
znaczeniu.
Amatthâni - "Kraj Amanu" (złączony z Amân-thâni, 435)
ammî , ammę - "matka" (434)
an- - przedrostek przymiotnikowy o znaczeniu dopełniacza, często
skracany do 'n (435): Narîka 'nBâri 'nAdűn "Orły Władców Zachodu"
(251), thâni anAmân, thâni n'Amân "Kraj Amanu" (435) (również Amatthâni)
-an zakończenie subiektywu rzeczowników wspólnych (również -n, 430)
anâ - "człowiek, istota ludzka" (426, 434, pełna odmiana 437); r. męski
anű "samiec, mężczyzna", żeński anî "kobieta" (434) (słowa o szerszym
znaczeniu niż naru i kali "kobieta, mężczyzna")
Anadűnę - "Westernesse, Numenor" (247, 426)
anadűni - "zachodni" (426, 435)
Ar-Abattarîk - "Tar-Ardamin" (NO:222). adűnaickie * Abatta =
quenejskie Arda ?
Ar-Adűnakhôr - "Tar-Herunumen", Pan Zachodu (NO:222)
Ar-Balkumagân - "Tar-Kiryatan", *"Król Budowniczy Okrętów" (PM:151). Co
dziwne, imię to zdaje się zawierać obiektyw *balak "statek", chociaż
to oznaczałoby "budowniczny (jednego) okrętu", jako że obiektyw nie ma
liczby mnogiej. Tar-Kiryatan "zbudował wielką flotę statków królewskich"
(NO:221), nie tylko jeden. Por. Gimilnitîr a Gimlu-nitîr oraz imię
Nimruzîr. Czy Tolkien odrzucił ideę jakoby obiektyw miał tylko l.p.?
Ar-Belzagar - "Tar-Kalmacil" (NO:222). Imię quenejskie zawiera, jak się
zdaje, kalma "lampa" = adunaickie *bel lub *belza?
Ar-Gimilzôr - "Tar-Telemnar "(NO:223). Telemnar może znaczyć "srebro-płomień",
ale imię adunaickie zawiera gimil "gwiazdy".
Ar-Inziladűn - "Tar-Palantir". (NO:223) Imię quenejskie znaczy "Dalekowzroczny",
ale adunaickie Inziladűn - "Kwiat Zachodu".
Arminalęth - quenejskie Armenelos, nazwa miasta (PM:145).
Ar-Farazôn - "Król Farazôn, Tar-Calion" (435). Od faraz. Subiektyw Ar-
Farazônun (247). Ar-Farazôn kathuphazgânun "Król Farazôn Zdobywca" (429).
Ar-Sakalthôr - "Tar-Falassion" (NO:223) Imię quenejskie zawiera falasse
"brzeg" = adunaickie *sakal?
Ar-Zimrafel - "Tar-Miriel" (NO:224), zobacz Zimrafel. Zastąpiło Zimrahi,
PM:155.
Ar-Zimrathôn - "Tar-Hostamir" (NO:223). Imię quenejskie zawiera mir "klejnot"
= adunaickie zimra, por. Zimrafel = Miriel.
âru - "król", âru n'Adűnâi "król Adunajczyków" (429)
ASAD - ??? (421)
asdi - ??? Często zapisywane azdi. Wyraz pochodny od bazy ASAD (421).
at zakończenie liczby mnogiej (429).
ATLA - ???; również w formie TAL(A) (418)
attű, attô - "ojciec" (434)
Avalę - "bogini, Valie" (428)
Avalôi - "*Valarowie, Moce" (305), subiektyw l.mn. Avalôim (241);
Avalôiyada "przeciwko Valarom" (247), zawiera -ada
Avallôni - "*Avallone" (241, 305)
Avradî - "Varda" (428)
azaggara - "wojował", najwidoczniej forma azgarâ (247, por. 439).
azar - "gwiazda", tak według PM s. 372, ale w Lowdham's Report "gwiazda"
to gimli, a azra (na 431 azar, później zmienione) oznacza "morze".
azgarâ - "wojować" (439), por. azaggara.
azra - "morze", pełna odmiana 431. Obiektyw azru w Azrubęl; subiektyw
l.mn. w azrîya (247); również w azra-zaîn "kraje morza" (435).
Azrubęl - "miłośnik morza" = quenejskie Earendil (305, 429).
azűlada - "na wschód" (247), zawiera -ada.
ayadda - "biegła" (o drodze, 247).
bâ - "nie [rób]!" (250)
*balak - "statek" (l.mn. balîk), obiektyw balku - w Ar-Balkumagân, por. huzun
"ucho", l.mn. huzîn, obiektyw huznu (430).
balîk - "statki" (247), l.p. *balak?
banâth - "żona" (pełna odmiana 437).
*bawâb - "wiatr" (zob. bawîba).
bâr "pan" (428, pełna odmiana 438). Subiektyw bârun (429); Barîm an-Adűn
"Władcy Zachodu", Valarowie (247). Tutaj formą subiektywu l.mn. jest barîm;
na s. 438 podano ją jako bârîm, co może być poprawniejsze.
batân - "droga, scieżka", l.mn. batîna (247, pełna odmiana 431; zauważ też
przyp. 16 na s. 435).
bawîba - "wiatry", subiektyw l.mn. L.p. *bawâb? (por. batân "droga", l.mn.
batîna).
bęth - "powiedzenie, słowo" (ale sprawcze "mówiący" jako element końcowy
złożeń, jak w izindu-bęth, 427).
BITH - "mówić" (416)
burôda - "ciężki" (247)
dâira - "ziemia" (247)
dâur - "mrok" (wcześniej *daw'r, 423).
DAWAR - *"mrok" (patrz dâur)
dolgu - "noc" (w sensie pejoratywnym, 306).
dubdam - "upadli" (l.mn., 247).
dulgî - "czarny/e" (l.mn., 247).
du-phursâ - "jakby wpłynęły" (247)
ęphalak - "daleko"; ęphal ęphalak "daleko stąd" (247).
Ęru - "Jedyny", bóstwo (quenejskie Eru ); Ęruvô "od Ęru" (248, 249); Ęruhînim
=quenejskie Eruhini, "dzieci boga" (247 por. 249).
faraz - "złoto" (426, również w Dodatku E WP). Por. Ar-Farazôn.
fazân - "książę, syn królewski" (436).
gimil - "gwiazdy", nieodmienny rzeczownik zbiorowy odnoszący się do
gwiaździstego nieba jako całości (427); Gimilnitîr "Rozpalaczka gwiazd" =
quenejskie Elentari, tytuł Vardy (428). Gimlu-nîtir "rozpalaczka (jednej)
gwiazdy", umyślne nieścisłe tłumaczenie Elentari dla pokazania faktu że
obiektyw ma tylko l.p. (428).
GIMLI - ??? Formy oboczne i pochodne wyliczono na 425. Na 434 jako GIM'L,
plus pochodne GAIMAL (434).
gimli - "gwiazda", l.mn. gimlî (427). Pełna odmiana 431.
Gimilkhâd - imię męskie, zawiera gimil "gwiazdy" (NO s. 223).
hazad - "siedem" (247). Jakiś związek z khuzdulskim khazâd "krasnoludy",
zważywszy że krasnoludy dzieliły się na Siedem Rodów? (427, 428 hazid).
hi-Akallabęth - "Ta-która-upadła", Numenor (247).
hikallaba - "ona upadła" (247).
huzun - "ucho", l.podw. huznat "dwoje uszu", pełna odmiana 430, zob. też
przyp. 15 na s. 435.
îbal - imię męskie (NO s. 194).
idô - "teraz", zapewne idôn kiedy następny wyraz zaczyna się na samogłoskę,
por. angielskie a/an (247).
IGIML - ??? Formy oboczne i pochodne wyliczono na 422-423.
igmil - "gwiaździsta figura", l.mn. igmîl (427).
-im - zakończenie subiektywu l.mn. dla wszystkich rzeczowników prócz
nijakich (430).
Imrahil - imię męskie (NO s. 246), oznaczone jako imię numenorejskie w
Dodatku E WP.
Imrazôr - imię męskie (NO s. 447).
-in - zakończenie subiektywu dla słabych rzeczowników r.ż.
Indilzar - "Elros" (PM:164)
inzil - "kwiat", wyodrębnione z Inziladűn "Kwiat Zachodu" (NO s. 227)
i Rothinzil "kwiat piany", por. też imię żeńskie Inzilbęth, wspomniane
w Akallabęth.
izindi - "prosty" (247).
izindu-bęth "prawdomówca, prorok" (427).
izrę (< izręi < izręyî ) "ukochany" (424, objaśnienie i pełna
odmiana 438). Od bazy ZIR.
?IR - "jeden, sam" (? = spółgłoska glottyczna) (432).
kadar - "miasto"; kadar-lâi "ludność miasta" (435).
kadô - "i tak" (247).
KALAB - "upadać" (416); kalab "spadać" (439).
kali - "kobieta" (434).
kallaba - "upadł", forma KALAB (429).
kan - "trzymać" (439)
KARAB - ??? (415) Podstawa karab?
karab - "koń" (l.mn. karîb) (434). Męskie karbű "ogier" (434, 435),
żeńskie karbî "klacz" (434).
kâtha - "wszystko" (247).
kathuphazgân - "zdobywca", subiektyw kathuphazgânun (429)
khâu, khô - "wrona", l.mn. kwâwi (m.), khôi (426)
khibil - "źródło", pełna odmiana 430.
kęw, kęu - ??? Od bazy KIW (424).
KIRIB - ??? (415)
kitabdahę! "dotknij mnie!" (ze zdnaia bâ kitabdahę "nie dotykaj mnie!"
(250) baza *TABAD "dotykać" (-tabda-) z wrostkami przyimkowymi *ki- "ty" i
*-hę - "mnie"?
KIW - ??? por. kęw, kęu (424).
kôy, kôi - ??? por. KUY (424).
KUL'B - ??? (422) Źródło kulub? Formy oboczne i pochodne wyliczone na
422-423.
KULUB - ??? Źródło kulub? Formy oboczne i pochodne wyliczone na 425.
kulub - "korzenie, jadalne jarzyny korzenne bez owoców" (431), nieodmienny
rzeczownik zbiorowy. L.mn. kulbî "korzenie" na określoną liczbę korzeni.
kôy, kôi - ??? (424) Od bazy KIW (424).
KUY - ??? por. kôy , kôi (424).
lôkhî - "zakrzywiony" (l.mn.) (247)
lômi - "noc" (414), w znaczeniu pozytywnym (306)
-mâ - "z" (429).
magân - *"robotnik", wyodrębione z Ar-Balkumagân.
manô "duch" (z *manaw-, *manau), l.mn. manôi (424, pełna odmiana 438).
minal - "niebo, niebiosa" (414), obiektyw minul w Minul-Târik "słup
niebios", nazwie góry, quenejskie Meneltarma (241, 429). Minal-târik
oznaczałoby "Niebiański Słup" (429). Por. też Minal-zidar "niebieska
równowaga" (200, na 241 minil zamiast minal).
mîk - "męskie niemowlę" (427).
mîth "żeńskie niemowlę" (427), "mała dziewczynka" (437), pełna odmiana
438.
miyât - "(dzieci) bliźnięta" (427)
MIYI - "mały" (427)
-n - zakończenie subiektywu dla rzeczowników r. wspólnego (też -an,
430).
NAK - ??? (422). Formy oboczne i pochodne wyliczone na 422-423.
NAKH - "przychodzić, przybliżać (się)" (416). por. unakkha.
nâlo - "cień", wyodrębnione z agannâlo.
*narâk - "orzeł"? l.mn. narîka; por. batân "droga", l.mn. batîna.
nardu - "żołnierz" (pełna odmiana 438).
narîka - "Orły" (l.p. *narâk ?) Narîka 'nBâri 'nAdűn "Orły Władców
Zachodu".
naru - "mężczyzna, samiec" (434, pełna odmiana 437, również podana alternatywna
forma narű).
nęnud - "na nas" (247)
nîlo - "księżyc", uosobione Nîlű (426 - męskie gdy uosobiony, w pozostałych
wypadkach nijakie, pełna odmiana 431).
NIMIR - "błyszczeć" (416).
nimir - "elf" (pełna odmiana 436, normalna l.mn. nimîr). Por też WJ s. 386:
"Elfów zwali Dunedaini Nimîr (Piękni)".
Nimriyę - "język nimirski (elficki), quenya ("avalloński") (414).
Nimruzîr - Elendil, "Miłośnik elfów" (247). Dziwi użycie obiektywu nimru
jako "elf"; ponieważ obiektyw ma zawsze l.p., znaczyłoby to "miłośnik
jednego elfa" a nie "miłośnik Elfów w ogóle". Por. Gimilnitîr a
Gimlu-nîtir.
Nimruzîrim - "Przyjaciele Elfów" (PM s. 151), subiektyw l.mn. Nimruzîr.
nîph - "głupiec" (426), również nűf (437)
nithil - "dziewczyna" (427, pełna odmiana 436)
nitîr - "rozpalacz(ka)", wydobrębnione z Gimilnitîr.
nűlu - "noc", bez negatywnego znaczenia (306).
nűph - "głupiec" (437), również nîph (426)
nuphâr - "rodzice", l.podw. nuphrât "ojciec i matka" jako para (434).
-ô - "od", wrostek przyimkowy (Ęruvô).
pâ - "ręka" (< *pa3a ), l.mn. pâi (416, 426).
PA3 - możliwa forma bazy która dała pâ (416).
pűh - "oddech" (426), pełna odmiana 431.
raba "pies", męskie rabô, żeńskie rabę "suka" (434, 437).
Rôthinzil - "Kwiat piany" = quenejskie Vingilot, statek Earendila (360).
Zob. inzil. Pisane Rothinzil w początkowych akapitach Akallabęth.
rűkh - "krzyk" (426).
SAPAD - ??? (421) por. sapda.
SAPHAD - "rozumieć" (416) por. usaphda.
saibęth - "zgoda"; saibęth-mâ "ze zgodą" (247).
sapthân - (p często wymawiane /f/) "mędrzec, czarodziej" (421).
sapda - ??? (często pisane sabda) Pochodna SAPAD (421).
satta - "dwa" (428).
sűla - "trąba" (419)
sulum - "maszt" (419) (tłumaczone jako pokrewne q. tyulma, tutaj wywodzone
z PE *kyulumâ, zapewne usuwając wcześniejszą rekonstrukcję *tyulmâ z
Etymologii (LR s. 395).
tâidô - "kiedyś".
TAL(A) - ??? Również w formie ATLA (418).
tamar - "kowal" (pełna odmiana 436).
târik "pillar", in Minul-târik "Pillar of Heaven" (429). Dual târikat
(430).
thâni anAmân , thâni n'Amân "Land of Aman" (435). Also Amatthâni.
ugru "shadow", ugru-dalad "under [the] Shadow" (247; cf. 306). Verb ugrudâ -
"overshadow" (439)
ukallaba "fell" (429)
unakkha "he came", form of NAKH (247)
űrę "słońce", uosobione űrî (426 - żeńskie gdy uosobione, w przeciwnym
razie nijakie): űriyat "słońce i księżyc" (428; faktycznie űri + zakończenie
l.podw. "księżyc" dorozumiany; űrinil (uw) w "słońce i księżyc" $ę(złożenie
űri i Nîlu "Słońce" i "Księżyc" + zakończenie l.podw.); űriyat nîlo: jeszcze
jedna metoda mówienia "słońce i księżyc", z zakończeniem l.podw. dodanym
do pierwszego słowa i drugim po nim w l.p.
Ulbar - imię męskie (NO s. 165)
-un - zakończenie subiektywu dla rzeczowników męskich (430)
urîd - "góry" (251). L.p. *urud?
*urud - "góra", l.mn. urîd (251). Por. huzun "ucho", l.mn. huzîn (430).
uruk - "goblin, ork" (pełna odmiana 436).
urug "niedźwiedź" (426), urgî "niedźwiedzica" (435).
usaphda "zrozumiał" (420), od SAPHAD. Rzadziej pisane uspatha.
zabathân - "upokorzony" (247).
zadan - "dom", pełna odmiana 430.
zâira - "tęsknota" (247), zaira, zâir na 423.
zâin - "kraje", l.mn od zâyin. Od *zâyîn w azra-zâin.
zâyan - "kraj" (423), l.mn. zâin. W Yôzâyan.
Zamîn - imię żeńskie (NO s. 194).
-zę - "na" (429)
zigűr "czarodziej" (pełna odmiana 437). Subiektyw Zigűrun "Czarodziej" na
247, o Sauronie.
Zimrafel - "Míriel", imię żeńskie. Wydaje się że *zimra znaczy "klejnot",
p. Ar-Zimrathôn. Quenejskie Miriel można tłumaczyć jako "córka klejnotu",
stąd adunaickie fel = "córka"?
zini - "samica" (pełna odmiana na s. 437, również alternatywną formą
zinî)
ZIR - "miłość, pożadanie" (423), por. zîr "miłośnik" w Nimruzîr
zirân - "ukochany" (247)
zôrî - "piastunka" (438)
yanâkhim - "są blisko, *zbliżają się" (251). Zapewne forma od NAKH
"przybywać, przybliżać (się)".
yakalubîm - "pochylać się", l.mn. (251). Zapewne forma KALAB "upadać".
yurahtam - "złamali", l.mn. (247)
Yôzâyan - "Kraj Daru", nazwa Numenoru (q. Andor; 241, 247, por. NO s.
184). Zawiera zâyan (więc *yô - "dar"?)
(c) 1997 Helge Kåre Fauskanger
e-mail, all rights
reserved.
Polski przekład (c) 1997 Gwidon S. Naskrent.
Data ostatniej modyfikacji (Last modified): 1997.08.30.
