J.R.R. Tolkien Less-FAQ

Rzadziej Zadawane Pytania na temat pisarza J.R.R. Tolkiena: pytania dotyczące jego mniej znanych dzieł; pytania o głębsze i/lub bardziej niejasne aspekty wymyślonej historii, podłoże mitologii i sprawy filologiczne i teologiczne.

Tolkienowskie Rzadziej Zadawane Pytania (LFAQ) są drugim z dwóch plików informacyjnych na temat J.R.R. Tolkiena i jego pism, tym pierwszym zaś są Często Zadawane Pytania (FAQ). Podział pytań przebiegł według kilku ogólnych kryteriów. FAQ skłania się ku pytaniom interesującym osoby które przeczytały tylko _Władcę Pierścieni_ i _Hobbita_, razem z pytaniami dotyczącymi samego Tolkiena i tematów które wydają się podstawowe w odniesieniu do jego światopoglądu (zwłaszcza zamiłowań językowych). LFAQ zawiera pytania bardziej przyciemnionej natury, większość pytań dotyczących dzieł pośmiertnych, i w ogólności aspekty natury i historii Śródziemia które są ważne, ale ledwie dotykają _Władcy Pierścieni_. Został tam również zawarty element osobistej arbitralności. Dla opracowania obydwu tekstów użyto wszelkich dostępnych źródeł. Krytycyzm, poprawki i sugestie są oczywiście mile widziane.

William D.B. Loos
loos@hudce.harvard.edu

Pytania tak oznaczone: 1)

są w postaci końcowej.

Pytania tak oznaczone: 1]

pozostają niedokończone.

Pytania/części oznaczone: *

zostały poprawione od ostatniego wydania.

Pytania/części oznaczone: **

są nowe w stosunku do ostatniego wydania.

1. Zmiany od ostatniego wydania (*)
2. Podziękowania
3. Uwagi o odsyłaczach
4. Najczęściej używane skróty
5. Rzadziej Zadawane Pytania
   1. Tolkien i jego dzieło
      1. ] Czy między Księgą I i resztą _Władcy Pierścieni_ następuje zmiana tonu?
      2. ] Dlaczego Tolkienowi nie udało się wydać _Silmarillionu_ w ciągu osiemnastu lat od ukazania się _Władcy Pierścieni_?
   2. Ogólna historia Śródziemia
      1. ] Co właściwie stało się na końcu Pierwszej Ery?
      2. ] Z punktu widzenia całości świata, co dokładnie zdarzyło się przy Upadku Numenoru?
   3. Hobbici
      1. ] Czy Frodo i inni (Bilbo, Sam i Gimli) którzy popłynęli za Morze w końcu umarli, czy też zostali nieśmiertelni?
   4. Elfy
      1. ] Czy Elfy podlegały reinkarnacji po zabiciu?
      2. ) Czy Glorfindel z Rivendell (którego spotkał Frodo) był tym samym co Glorfindel z Gondolinu, który zginął walcząc z Balrogiem?
      3. ) Jakie imiona nadawano Eldarom w Valinorze?
   5. Ludzie
      1. ] Co doprowadziło do zatopienia Numenoru?
      2. ] Jak Ar-Farazon mógł pokonać Saurona gdy ten władał Jedynym Pierścieniem?
      3. ] Co stało się z Pierścieniem po zniszczeniu Numenoru?
      4. ] Skąd pochodzili Południowcy? Czy byli częścią Atanich?
   6. Krasnoludy
      1. ] Jakie są początki krasnoludów?
      2. ] Jeśli, jak powiedziano, stworzono tylko siedmiu Ojców Krasnoludów, jak ta rasa mogła się rozmnażać?
   7. Nieprzyjaciele
      1. ] Skąd się wzięli orkowie?
      2. ] Skąd się wzięły trolle?
   8. Różne
      1. ] Kim była królowa Beruthiel (wspomniana przez Aragorna podczas podróży przez Morię)?

Od wydania z dnia 12 V 1996 nie doszło do żadnych zmian z wyjątkiem tego że adres autora zmienił się z loos@frodo.mgh.harvard.edu na loos@hudce.harvard.edu.

Następujące osoby poczyniły sugestie i wkład w powstanie obu FAQ:

Wayne.G.Hammond@williams.edu  (Wayne Hammond Jr)
carl@class.gsfc.nasa.gov      (Carl F. Hostetter)
paul@erc.msstate.edu          (Paul Adams)
wft@math.canterbury.ac.nz     (Bill Taylor)
cpresson@jido.b30.ingr.com    (Craig Presson)
simen.gaure@usit.uio.no       (Simen Gaure)
abalje47@uther.calvin.edu     (Alan Baljeu)
sahdra@ecf.toronto.edu        (Sahdra Kuldip)
sherman@sol1.lrsm.upenn.edu   (Bill Sherman)
markg@mistral.rice.edu        (Mark Gordon)
hunt@oils.ozy.dec.com         (Peter Hunt)
rrosen@cesl.rutgers.edu       (Robert Rosenbaum)

W obydwu tekstach, FAQ i LFAQ, znajduje się pewna liczba odsyłaczy do konkretnych pytań. Każde pytanie do którego odsyła się czytelnika oznaczone jest nazwą tekstu, częścią i numerem pytania. Tak więc pierwsze pytanie z części o hobbitach z FAQ ("Czy hobbici byli podgrupą ludzi?") ma odnośnik w postaci (FAQ, Hobbici, 1). Czytelnik zechce zauważyć że część "Tolkien i jego dzieło" oznaczona została jako "Tolkien", a część "Ogólna Historia Śródziemia", jako "Ogólne". Np. pytanie "Kim właściwie był J.R.R. Tolkien?" ma odnośnik (FAQ, Tolkien, 1), a pytanie "Co dokładnie zdarzyło się na końcu Pierwszej Ery?" - (LFAQ, Ogólne, 1).

Cytaty ze źródeł zostały oznaczone numerem tomu, części lub dodatku (np. PK, V, 2). PROSZĘ ROZRÓŻNIAĆ pomiędzy _tomami_ i _księgami_ w przypadku _Władcy Pierścieni_. WP składa się z trzech tomów (W, DW i PK) oraz sześciu Ksiąg (I - VI), które są bardziej naturalnym sposobem podzielenia opowieści na sześć z grubsza równych części. W każdym tomie znajdują się dwie księgi. Inne przykładowe odniesienia poniżej:

Hobbit, rozdz. 5

== Hobbit, rozdział piąty

PK (Dod. F(D), I, "O ludziach")

== część pierwsza dodatku F (D w przekładzie polskim), sekcja zatytułowana "O ludziach"

Silm, rozdz. 5

== Silmarillion, rozdział piąty (podobnie KZO)

NO (3, IV, iii)

== Niedokończone Opowieści, tom trzeci, rozdział czwarty, podsekcja trzecia.

Letters #178

== list numer 178 (angielskie wydanie)

RtMe (3, "Creative anachronisms")

== The Road to Middle-earth, rozdział trzeci, podsekcja "Creative anachronisms"

(Uwaga tłumacza: tytuły nieprzetłumaczone dotąd na język polski pozostawiono w brzmieniu oryginalnym)

Ogólne:

• JRRT --- J.R.R. Tolkien, John Ronald Reuel Tolkien
• CT, CJRT --- Christopher Tolkien (syn; redaktor większości dzieł pośmiertnych)
• A&U, AU --- George Allen & Unwin (oryginalny wydawca w Wielkiej Brytanii)
• UH --- Unwin Hyman (nowa nazwa A&U od ok. 1987(?))
• HC --- HarperCollins (wykupił UH ok. 1992; obecny wydawca w Wielkiej Brytanii)
• HM --- Houghton Mifflin (wydawca w USA)
• Śr --- Śródziemie
• DE --- Druga Era
• TE --- Trzecia Era
• RS --- Rachuba Shire

Dzieła o Śródziemiu:

• H --- Hobbit
• WP --- Władca Pierścieni
• W --- Wyprawa
• DW --- Dwie Wieże
• PK --- Powrót Króla
• PTB --- Przygody Toma Bombadila
• RGEO --- The Road Goes Ever On
• Silm --- Silmarillion
• NO --- Niedokończone Opowieści
• Letters --- The Letters of J.R.R. Tolkien
• HoMe --- History of Middle-earth
• KZO --- Księga Zaginionych Opowieści
• Lays --- The Lays of Beleriand
• Treason --- The Treason of Isengard
• Guide --- The Guide to the Names in the Lord of the Rings (opublikowane w _A Tolkien Compass_)

Inne dzieła:

• RD --- Rudy Dżil i jego pies
• DL --- Drzewo i liść
• OB --- O baśniach
• LN --- Liść Niggle'a
• HBBS --- The Homecoming of Beorhtnoth, Beorhthelm's Son
• KPW -- Kowal z Podlesia Większego
• SGPO --- Sir Gawain and the Green Knight, Pearl, Sir Orfeo
• LŚM --- Listy od Świętego Mikołaja

Dzieła o charakterze odniesieniowym:

• Biography --- J.R.R. Tolkien: A Biography; Humphrey Carpenter (wydane w USA jako: Tolkien, A Biography)
• Inklings --- The Inklings: C.S. Lewis, J.R.R. Tolkien, Charles Williams, and Their Friends; Humphrey Carpenter
• RtMe --- The Road to Middle-earth; T.A. Shippey
• Scholar --- J.R.R. Tolkien, Scholar and Storyteller: Essays in Memoriam; pod red. Mary Salu i Roberta T. Farrella
• Atlas --- The Atlas of Middle-earth; Karen Wynn Fonstad

1) Czy między Księgą I i resztą _Władcy Pierścieni_ następuje zmiana tonu?

Tak. Z początku świat przedstawiony w _Hobbicie nie był tym samym co świat Slimarillionu (Tolkien dorzucił z niego parę nazw, jak Gondolin i Elrond, dla efektu, ale wyraźnego połączenia nie było). Tak więc, gdy zaczynał WP, myślał o nim jako o dalszej części _Hobbita_, a ton początkowych rozdziałów, zwłaszcza rozdz. 1, odbija to (ma tą samą atmosferę "opowieści dla dzieci" co _Hobbit_). Wraz z pojawieniem się Czarnych Jeźdźców i rozprawą Gandalfa o historii Śródziemia i Pierścieniu nastąpiła zmiana ku wyższemu tonowi i ciemniejszemu charakterowi powieści, chociaż mniej poważne elementy pozostały (np. Tom Bombadil). Po Radzie u Elronda WP był już otwarcie dalszym ciągiem Silmarillionu.

Dziwne to, ale Tolkien dodawszy kilka szczegółów nie zmienił nigdy tonu Księgi I jako całości. Twierdził później że zmiana tonu była celowa, że miała przedstawiać zmieniające się postrzeganie hobbitów wraz z ich edukacją w Szerokim Świecie. Nie była to jednak jego intencja w trakcie pisania. Z drugiej strony ton "Porządków w Shire" bardzo się rózni od tonu "Długo oczekiwanego przyjęcia", możliwie zaznaczając zmienioną perspektywę narratorów.

2) Dlaczego Tolkienowi nie udało się wydać _Silmarillionu_ w ciągu osiemnastu lat od ukazania się _Władcy Pierścieni_?

Nie ma definitywnej odpowiedzi, ale można wyliczyć kilka poważnych przeszkód, między nimi:

1. Trudności techniczne. Tolkien miał zwyczaj niemetodycznych poprawek, co czyniło rękopisy chaotycznymi; zdawało się niemożliwym doprowadzić wszystko do spójności. Postacie przedstawione w WP musiały zostać dopracowane. Poza tymi szczegółowym kwestiami rozważał też wiele zmian, nawet w podstawowych elementach swojej mitologii.
2. Problem głębi. W WP, odniesienia do starych legend o Dawnych Dniach Pierwszej Ery pomagały stworzyć silne uczucie rzeczywistości historycznej. W _Silmarillionie_, który sam opowiadał te legendy, ta metoda nie byłaby dostępna.
3. Problem przedstawienia. WP był zasadniczo powieścią, przedstawiając historię sekwencyjnie z punktu widzenia tej czy innej postaci. Lecz Silmarillion był i jest pomyślany jako zbiór opowieści które miały więcej wspólnego ze starymi legendami które studiował niż z WP. Obawiał się że jeśliby przedstawił go jako studium dawnych rękopisów opatrzone przypisami, wielu czytelników z trudnością odbierałoby te historie jako powieść.
4. Brak hobbitów. Obawiał się (słusznie) że wielu ludzi oczekiwało następnego _Władcy Pierścieni_, którym Silmarillion nigdy być nie mógł.

1) Co właściwie stało się na końcu Pierwszej Ery?

Noldorskie Elfy wypowiedziały wojnę Morgothowi (o którym Aragorn mówi jako o "Wielkim Nieprzyjacielu" w rozdziale "Nóż w ciemnościach") aby odzyskać trzy Silmarile, które tamten skradł, i zostały całkowicie pokonane. Valarowie więc użyli całej swojej siły przeciwko Morgothowi. W katastrofie która nastąpiła Beleriand, kraina w której rozgrywały się historie z Silmarillionu, został zniszczony i zniknął pod powierzchnią Morza. Odnosi się więc do niego wielokrotnie jako do "krajów pod falami".

Na mapie z WP, Beleriand musiałby się znajdować daleko na zachód, za Górami Błękitnymi (Ered Luin), które też pojawiają się po prawej stronie mapy z Silm. Trudno więc stwierdzić jakąś dokładną współzależność, ponieważ łańcuch górski bardzo się zmienił, zostawszy rozłamany gdy powstała Zatoka Lhun. Nogrod i Belegost, stare miasta krasoludów, umieszczone są na mapie z Silm, i istniały jako ruiny w Trzeciej Erze, lecz nie wiadomo gdzie wypadają na mapie z WP (miały być ponoć "w pobliżu Nenuial", co jest tylko trochę pomocne). Lindon jest definitywnie tym samym krajem co Ossiriand, gdzie kiedyś mieszkali Beren i Luthien [_The Atlas Of Middle-earth_ zawiera mapę pokazującą jak Beleriand i Eriador mogły leżeć względem siebie.]

2) Z punktu widzenia całego świata, co właściwie wydarzyło się przy Upadku Numenoru?

Świat zmienił się z płaskiego, średniowiecznego świata na okrągły świat dnia dzisiejszego. Śródziemie miało w zamyśle być naszym własnym światem (patrz FAQ, Tolkien, 6), a ogólną koncepcją Tolkiena był postęp, z "czasem mitycznym" zmieniającym się w "czas historyczny". Wydarzenia towarzyszące Upadkowi Numenoru były dużym krokiem naprzód w tym procesie.

Z początku "kształtem" Śródziemia był płaski świat średniowiecznego kosmosu. Valinor (równoważny niebu w tym że mieszkali w nim "bogowie") był połączony fizycznie z resztą świata i można było do niego dotrzeć statkiem. Gdy Numenor zatonął (patrz LFAQ, Ludzie, 1) "kształt świata się zmienił"; płaski świat zakrzywił się w sferyczny, stworzono też nowe kontynety, a Valinor został zabrany "z kręgów Świata", i nie można już było dotrzeć do niego zwykłym fizycznym sposobem. Tylko Elfom pozwalano odbywać podróż w jedną stronę do Valinoru wzdłuż "Prostej Drogi". (Statek elfów w takiej podróży malałby i malałby z odległością aż zniknąłby, a nie schowałby się za horyzontem, jak to bywa w przypadku statków ludzi).

Odniesienia do "zakrzywionych mórz", "zakrzywionych niebios", "prostej drogi", "prostego wzroku", "Świata Który Stał Się Okrągły" i tym podobne odnoszą się do zmiany "kształtu" świata. (Palantir w Emyn Beraid "patrzył tylko na Morze. Elendil ustawił go tam aby móc spoglądać wstecz "prostym wzrokiem" i zobaczyć Eresseę na Zachodzie który zniknął; ale zakrzywione morza przykryły Numenor na zawsze." (PK, s. 322)

1) Czy Frodo i inni (Bilbo, Sam, and Gimli) którzy popłynęli za Morze umarli w końcu, czy też stali się nieśmiertelni?

Pozostali śmiertelni. Koncepcją Tolkiena był to że naturalna długość życia jakieś istoty była wrodzona jej duchowej i biologicznej naturze, i że nie mogła zostać zmieniona inaczej niż przez bezpośrednią interwencję Stwórcy. Stało się to trzy razy (Luthien, Tuor, Arwena), ale nie w przypadku Froda i spółki. Tolkien zaznaczył wyraźnie w więcej niż jednym liście że podróż Froda za Morze była tylko _czasowym_ wyleczeniem, i że gdy nadszedł czas on i inni umarli ze swojej własnej woli.

1) Czy Elfy podlegały reinkarnacji po zabiciu?

Tak. Poza pewną liczbą stwierdzeń ogólnych popierających tą tezę co najmniej o dwóch Elfach w szczególności mówi się że zostały "ponownie wcielone" po zabiciu: Finrodzie Felagundzie i Glorfindelu (patrz LFAQ, Elfy, 2). "Ponownie wcielone", zamiast "zreinkarnowane", ponieważ w przypadku Elfów (w przeciwieństwie do tego co ma się na myśli w kontekście ludzi) duch odradzał się w ciele przypominającym oryginał, a wszystkie wspomnienia zostawały zasadniczo zachowane.

2) Czy Glorfindel z Rivendell (którego spotkał Frodo) był tym samym co Glofindel z Gondolinu, który zginął walcząc z Balrogiem?

Była to sprawa wielce kontrowersyjna. Tolkien jej nie przewidział, i musiał zdecydować się na coś już po fakcie. Jedyną bezpośrednią informacją w jakiejkolwiek z książek jest notatka Christophera w _The Return of the Shadow_ (HoMe tom VI):

Nieco notatek, spisanych w Sidmouth w Devonie w końcu lata roku 1938 (patrz Carpenter, _Biography_, s. 187) na stronie pełnej rysunków przedstawia z pewnością ówczesne myśli mojego ojca na temat następnych partii opowieści:

Narada. Przez G[óry] [Mgliste]. W Dół Wielkiej Rzeki do Mordoru. Czarna Wieża. Za (?) którą jest Ognista Góra.
Elrond opowiada historię Gil-Galada? Kim jest Trotter? Glorfindel mówi o swojej przeszłości w Gondolinie

... Warto zauważyć: "Glorfindel mówi o swojej przeszłości w Gondolinie". Wiele lat później, długo po ukazaniu się _Władcy Pierścieni_, mój ojciec poświęcił wiele rozmyślań sprawie Glorfindela, i wówczas napisał: "[Użycie Glorfindela] we WP jest jednym z przypadków nieco losowego użycia nazw pochodzących ze starszych legend, które teraz nazywa się Silmarillionem, a które uciekło mojej uwadze w ostatecznej formie wydania _Władcy Pierścieni_." Doszedł do wniosku że Glorfindel z Gondolinu, który runął w przepaść walcząc z Balrogiem po złupieniu miasta (II. 192-4, IV.145), i Glorfindel z Rivendell byli jednym i tym samym; wypuszczono go z Mandosu i wyprawiono z powrotem do Śródziemia gdzieś w Drugiej Erze.

The Return of the Shadow, s. 214-215

["Trotter" (*) było początkowym imieniem zagadkowej osobowości zwanej później "Obieżyświatem" (który w tym momencie był jeszcze hobbitem). II i IV odnoszą się do innych tomów z serii HoME.]

(*) dobrym polskim odpowiednikiem byłoby "Kłusak" (też rodzaj konia - uw. tłum.)

Przedstawiono jednak pewną liczbę powodów przeciwko braniu tego stwierdzenia dosłownie. Ponieważ sprawozdanie Christophera na temat wniosków Tolkiena nie było częścią szkiców na brudno, kwestia czy szkice na brudno mogą być uznane za kanon nie może być w tym wypadku podnoszona. Sugestia że brak premedytacji stanowi podstawę do odrzucenia również wydaje się nieodpowiedni, skoro wiele elementów wprowadzonych bez zważania na konsekwencje okazało się później ważnymi częściami mitów.

Prawdą jest że nie mamy przykładów jakiegoś innego Elfa podróżującego na wschód _do_ Śródziemia w Drugiej Erze (chociaż niektóre rzeczywiście odwiedzały Numenor), ale nie wystarcza to do udowodnienia niemożliwości tegoż w przypadku Glorfindela. Faktycznie nie było bezpośrednich wypowiedzi za jedną lub drugą opcją, co oznacza że Tolkien mógł był ustanowić jakiekolwiek chciał podłoże dla jakiejkolwiek opowieści którą napisał. Brak poprzednich informacji w danej sprawie nie był tu hamulcem.

Najmocniejszą obiekcją jest sposób w jaki Christopher to przedstawia - że wynika z niej mniej wiary niż mogłoby, ponieważ nie dostarcza żadnych bezpośrednich cytatów - raczej po prostu opisuje "wniosek", do którego jego ojciec w końcu "doszedł". Widocznie Tolkien nigdy nie zapisał tej konkluzji. Sprawa więc zawęża się do kwestii na ile można wierzyć Christopherowi, i czy można przypuszczać że przywiązał zbyt dużą wagę do jakiegoś przypadkowego stwierdzenia. Większość czytelników zdaje się akceptować to że był to wniosek wielu przemyśleń, do którego Tolkien dotarł dopiero po długich rozważaniach (a wiemy że on i Christopher często dyskutowali o sprawach Śródziemia). Znaczna część jednak nadal to to odrzuca.

W ostatecznej analizie, rzecz jasna, z pewnością niemożliwe są obydwa sposoby, ponieważ nie istnieje żaden dowód poza powyższym. Z jednej strony możemy powiedzieć że Tolkien z pewnością nie sprzeciwiał się że pomysłowi że Glorfindel ponownie wcielony mógłby powrócić. Z drugiej strony, typowe zastrzeżenia dotyczące nieopubikowanego materiału są tutaj silniejsze niż zwykle, bowiem Tolkien nie tylko mógł zmienić zdanie przed wydaniem, ale również i zanim napisał opowieść, albo w trackcie pisania (wcale nie taki rzadki przypadek). Mimo to, wydaje się prawdopodobnym że zostałby przy jednym pomyśle co do Glorfindela ponieważ, jak się wydaje, podjęcie decyzji nie przyszło mu lekko.

Odniesienia: Return of the Shadow (HoMe VI), s. 214-215
             (First Phase, 13).

Opracowanie: WDBL, Robert Rosenbaum

3) Jakie imiona nadawano Eldarom w Valinorze?

Mieli oni dwa nadane imiona ('essi'), jedno nadane przy urodzeniu przez ojca, drugie później przez matkę:

... a owe nazwiska mateczne miały wielkie znaczenie, bo matki Eldarów miały wgląd w charakter i zdolności swoich dzieci, a wiele miało również dar proroczego widzenia. Ponadto każdy z Eldarów mógł uzyskać _epesse_ (przydomek), niekoniecznie nadany przez własny ród, jakieś przezwisko - głównie wyraz podziwu lub zasług; a _epesse_ mogło się stać imieniem którego powszechnie używano i znano w późniejszych pieśniach i historiach (jak to było w wypadku, na przykład, Ereiniona, zawsze znanego pod swoim _epesse_ Gil-Galad).

NO, s. 266

Oto dlaczego Ereinionowi ("Latorośli Królów", NO. s 436) nadano taki przydomek:

Zachował się że Ereinionowi nadano imię Gil-Galad ("Promienna Gwiazda"), bowiem jego hełm i pancerz, i jego tarcza wyłożona srebrem i nosząca znaki białej gwiazdy, świeciły z daleka jak gwiazda w świetle słońca czy księżyca, a elfie oczy mogły je spostrzec z wielkiej odległości, jeżeli on stał w wysokim miejscu.

NO, s. 217

["Znaki białej gwiazdy" Gil-Galada przedstawiono na pozycji 47 w _Pictures_.]

Innym _epesse_ dobrze znanym czytelnikom WP było "Galadriela", której imię ojcowskie brzmiało "Artanis" (szlachcianka), a imię mateczne "Nerwen" (męska panna - NO, s. 229, 231). Co do "Galadriela", która było sindarińską formą "Altariel" z quenyi i telerińskiego "Alatariel" (NO, s. 266):

W mowie Wysokich Elfów jej imię brzmiało Al(a)tariel, wywodzone z _alata_ (blask, jasność) i _riel_ (panna w wieńcu - z rdzenia rig- "skręcać się, wieńczyć"); całe znaczenie zaś, "panna z jasnym wieńcem", odnosiło się do jej włosów.

Silm, s. 360

Odniesienia: NO 2, II, indeks;
             Silm, Dodatek, rdzeń -kal;
             Pictures, pozycja 47.

Opracowanie: WDBL, Paul Adams

1) Co doprowadziło do zatopienia Numenoru?

Historia Numenoru była Tolkienowskim opowiedzeniem na nowo legendy o Atlantydzie (opowieść opublikowana w _Silmarillionie została zatytułowana "Akallabeth", co się tłumaczy jako "Upadła". Numenor był wyspą daleko na Zachodzie, "oddzielnym lądem" danym bohaterskim Edainom (ludziom) z Pierwszej Ery którzy wspomogli Noldorów w wojnach przeciwko Morgothowi (patrz LFAQ, Ogólne, 1). Linia Królów Numenoru pochodziła od Elrosa, brata Elronda, który wybrał śmiertelność; prowadziła pośrednio do Elendila Wysokiego, pierwszego Króla Arnoru i Gondoru, a w końcu do Aragorna, syna Arathorna.

Sytuacja teologiczna była typowym przypadkiem zakazu i upadku. Numenorejczycy, chociaż dano im przedział życia dłuższy niż innym, mimo wszystko musieli pozostać śmiertelni. Nakazano im również nie żeglować do Nieśmiertelnych Krain (Valinoru). Po jakimś czasie (zapewne nieuniknienie, gdy wzrosła ich potęga i dostatek) Numenorejczycy poczęli zazdrościć Elfom i sami tęsknić za nieśmiertelnoscią (aby dłużej cieszyć się swoją sytuacją). Zdołali wmówić sobie że fizyczna kontrola nad Nieśmiertelnymi Krajami mogłaby jakoś doprowadzić do takiego rezultatu (co było niemożliwe); jednakże, zatrzymali mądrości na tyle aby nie próbować takich szaleńczych czynów. Znacząco, im bardziej myśleli o śmierci, tym szybciej przychodziła, bowiem ich życia skracały się nieustannie.

W końcu Drugiej Ery Ar-Farazon Złoty dumnie zmierzył się z Sauronem o władanie Śródziemiem. Numenorejczycy wygrali ową konfrontację (patrz LFAQ, Ludzie, 2) i zabrali Saurona do Numenoru jako więżnia. Ciągle dzierżąc Jedyny Pierścień, szybko zdołał on podporządkować sobie większość Numenorejczyków (z wyjątkiem Wiernych i ich przywódców, Amandila i jego syna Elendila). Gdy zbliżała się śmierć króla Ar-Farazona ("poczuł kurczenie się jego dni i opętał go strach przed śmiercią"; PK, s. 317), Sauron w końcu przekonał go oszustwem by zaatakował Valinor. Był to błąd. W Morzu otworzył się wielki rów i Numenor stoczył się w otchłań. (Tolkien miał powtarzające się sny o tym wydarzeniu; w WP przypisał je Faramirowi, który opisywał je w rozdziale "Namiestnik i Król" (patrz też LFAQ, Ogólne, 2).

2) Jak Ar-Farazon mógł pokonać Saurona gdy ten władał Jedynym Pierścieniem?

Nie pokonał go, faktycznie. Flota inwazyjna Numenorejczyków była tak potężna że to _armie_ Saurona go porzuciły. Sauron po prostu udawał że się upokarza; zabranie do Numenoru jako w domyśle zakładnika było właśnie tym czego chciał. Jego plan polegał na osłabieniu Numenorejczyków jako mocarstwa poprzez wplątanie ich w posłanie floty i zaatakowanie Valinoru, gdzie prawopodobnie zostałaby zniszczona.

Do pewnego punktu powiodło mu się, ale rezultat okazał się katastrofalnie bardziej gwałtowny niż przewidział. Upadek Numenoru dopadł jego samego. Zginęło tylko jego ciało fizyczne, ponieważ z natury był z rodu duchów. Tolkien mówi: "To że Sauron nie został zniszczony w gniewie Jedynego nie jest moją winą; problem zła, i jego oczywistej tolerancji, jest stały dla wszystkich którzy zajmują się naszym światem. Niezniszczalność _duchów_ które posiadają wolną wolę, nawet przez ich Stwórcę, również jest cechą nie do uniknięcia, jeśli ktoś albo wierzy w ich istnienie, albo wymyśla je w opowieści." (Letters, s. 280).

3) Co stało się z Pierścieniem po zniszczeniu Numenoru?

Nic. Sauron zabrał go z powrotem do Śródziemia, chociaż pojawia się kwestia jak zdołał tego dokonać. Tolkien powiedział że zdołał, więc i Tolkien powinien wiedzieć: "Chociaż umniejszony do 'ducha nienawiści niesionego czarnym wiatrem', nie sądzę że ten duch unoszący Jedyny Pierścień, na którym polegała wówczas w znacznej mierze jego władza nad umysłami, powinien kogoś trapić." (Letters, s. 280). W rzeczy samej, na ile wiemy, wszystkie stworzenia duchowe (Valarowie i Maiarowie) były całkowicie zdolne manipulować obiektami fizycznymi.

4) Skąd pochodzili Południowcy? Czy byli częścią Atanich?

Tak. Wszyscy ludzie, ze wschodu, zachodu, południa i północy byli ich częścią. Ludzie pojawili się zrazu na zachodzie i rozprzestrzenili się na zachód, a niektórzy w końcu przekroczyli Góry Błękitne do Beleriandu. Hasło "Atani" w indeksie do Silmarillionu mówi:

Atani "Drugi Lud", ludzie (l. poj. Atan). Ponieważ w Beleriandzie Noldorowie i Sindarowie długo znali tylko Trzy Rody Elfich Przyjaciół, nazwa ta (w sindarińskiej formie Adan, l.mn. Edain) przylgnęła specjalnie do nichm tak że rzadko stosowano ją do innych ludzi którzy później przybyli do Beleriandu, albo którzy, jak mówiono, mieszkali za Górami. Ale w przemowie Iluvatara znaczy to "ludzie (w ogóle)".

[Ludzie byli "drugim ludem", ponieważ Elfy były Pierworodnymi.]

1) Jakie były początki krasnoludów?

Zostali stworzeni przez Aulego, kowala i rzemieślnika Valarów. Było to wbrew Planowi Eru; Aule nie miał ani pozwolenia, ani w rzeczy samej władzy by tworzyć dusze innych (rezultatem jego wysiłków był więc stos tego co równało się lalkom). Jednakże, ponieważ od razu żałował za swoją głupotę i ponieważ miał dobre intencje (pragnął dzieci które mógłby uczyć, a nie niewolników do rozkazywania), Eru dał krasnoludom życie i uczynił je częścią Planu. Elfy ciągle jednak były Pierworodnymi, tak więc krasnoludy musiały spać aż do czasu kiedy tamte się zbudzą.

2) Jeśli, jak powiedziano, stworzono tylko siedmiu Ojców Krasnoludów, jak ta rasa mogła się rozmnażać?

W opowieści o stworzeniu krasnoludów z Silmarillionu wspomina się tylko o siedmiu Ojcach. W liście nr 212 (s. 287), jednakże, Tolkien mówi o trzynaściorgu krasnoludach stworzonych na początku: "Jeden, najstarszy, samotnie, i sześciu pozostałych z sześcioma partnerkami." Tak więc wydaje się że Durin rzeczywiście "chodził samotnie", jak Gimli śpiewa w pieśni.

1) Skąd się wzięli orkowie?

Podstawową ideą u Tolkiena (i u innych Inklingów) było to że Zło nie potrafi tworzyć, tylko deprawować (boecjańska, w przeciwieństwie do manichejskiej, koncepcja zła). W liście 153 tłumaczył że na pierwszy rzut oka Drzewiec się mylił ("Trolle są tylko podróbkami, uczynionymi przez Nieprzyjaciela w Wielkiej Ciemności, szydzącymi z Entów, jak orkowie z Elfów." - DW, s. 89), a Frodo miał rację: ("Cień który ich wyhodował potrafi tylko szydzić, nie może czynić; nie naprawdę nowe rzeczy same w sobie. Nie sądzę żeby dał życie orkom, on ich tylko zdeprawował i przeinaczył..." - PK, s. 190). Tolkien mówi: "Drzewiec jest _postacią_ w mojej opowieści, nie mną; a chociaż pamięta wiele i wiele ma ziemskiej mądrości, nie jest jednym z Mędrców, i dlatego całkiem wielu rzeczy nie wie i nie rozumie." (Letters, s. 190). I dalej: "Cierpienia i doświadczenie (a może i sam Pierścień) dały Frodowi więcej wglądu..." (Letters, s. 191). ("Na pierwszy rzut oka" [powyżej], ponieważ w tym samym liście Tolkien uczynił kilka subtelnych różnic między "stwarzaniem" i "robieniem", w które nie mogę się tutaj zagłębić.)

Tolkien zaznaczył wyraźnie w tym liście i kilku innych że orkowie w istocie są "rasą rozumnych wcielonych stworzeń, chociaż okropnie zepsutych". Również to że "w legendach z Dawnych Dni sugeruje się że Nieprzyjaciel podporządkował sobie i zdeprawował część najdawniejszych Elfów, zanim te usłyszały o "bogach", a cóż dopiero o Bogu." (Letters, s. 191). Faktycznie, Silmarillion zaznacza że orkowie pochodzili od Avarich (Ciemnych Elfów) złapanych przez Morgotha (s. 50, 94), chociaż mówiąc ściśle pomysł ów przedstawiony jest w najlepszym razie jako domysł Eldarów, nie więcej. Niektórzy odrzucali te stwierdzenia na tej podstawie że elfi kompilatorzy _Silmarillionu_ nie znali rzeczywistej prawdy, a po prostu spekulowali. Ale skoro sam Tolkien, mówiąc z pozycji autora i podstwórcy, mniej więcej potwierdził ten pomysł, można go chyba bezpiecznie przyjąć, w pewnej mierze.

Zauważano często że ów pomysł pozostawia kilka kwestii nierozwiązanymi: 1) prokreacja; _Silmarillion_ mówi że "orkowie mieli życie i mnożyli się na modłę Dzieci Iluvatara" (s. 50), ale mimo to ludzie nadal podnoszą wątpliwości. Dla przykładu, nigdzie nie ma śladu że istniały orki rodzaju żeńskiego (są dwa oczywiste odniesienia do dzieci orków, ale obydwa pochodzą z _Hobbita_, i mogą być uznane za podejrzane). 2) Nie ma pewności czy, jeśli orkowie byli zdeprawowanymi Elfami, ich potomstwo również byłoby orkami (raczej niż Elfami - nieco przerażające stwierdzenie). Kwestia ta prowadzi do dyskusji nad praniem mózgu i genetyką, które tak czy owak nie pasują do świata Śródziemia. 3) W końcu pozostaje pytanie czy orkowie, będąc zasadniczo Elfami, idą do pałaców Mandosa po zabiciu, i czy tak jak Elfy są nieśmiertelne. (Gorbag i Shagrat, w ciągu rozmowy podsłuchanej przez Sama, wspominają "Wielkie Obłężenie", które przypuszczalnie odnosi się do Ostatniego Przymierza; można interpretować to odniesienie tak że mieli na myśli to że sami tam byli i faktycznie je pamiętali.)

2) Skąd się wzięły trolle?

Nikt jakoś nie wie. Najwidoczniej jednak "zrobił" je Melkor - a nie "stworzył" (patrz LFAQ, Nieprzyjaciele, 1). Tolkien mówi: "Nie jestem pewien co do trolli. Myślę że były "podróbkami", i stąd (...) zmieniają się w kamienne odbicia gdy nie jest ciemno. Ale są i inne rodzaje trolii, poza owymi śmiesznymi, chociaż brutalnymi, Trollami Kamiennymi, dla których sugeruje się inne pochodzenie." (Letters, s. 191). "Podróbki" oznacza tutaj mnie więcej tyle że trolle nie miały własnego życia, ale były w jakimś stopniu lalkami ożywianymi przez złą wolę z zewnątrz. Co się tyczy innego rodzaju trolii, Olog-hai, nie ma żadnego odniesienia na temat ich pochodzenia oprócz w Dodatku F(D): "To że Sauron ich wyhodował nie ulegało wątpliwości, chociaż nie wiadomo z jakiego szczepu." Były to jednak z pewnością prawdziwe trolle, nie olbrzymie orki.

Przygody z trollami w _Hobbicie_ nie powinniśmy może brać zbyt dosłownie jako źródło wiedzy o trollach - wydaje się jasnym że chęć stworzenia znajomej atmosfery przez tłumacza zdominowała ją całkowicie. Tak więc wydaje się nieprawdopodobnym aby trolle w Śródziemiu mówiły cockneyem, tak jak niepodobnym jest aby jeden z nich nazywał się "William".

1) Kim była królowa Beruthiel? (Aragorn wspomina o niej poczas podróży przez Morię).

Odniesienie pochodzi z Księgi II, rozdz. 4, "Podróż w ciemności"; "'Nie bójcie się!' powiedział Aragorn. Zapadła cisza dłuższa niż zwykle, a Gandalf i Gimli szeptali coś razem; (...) 'Nie bójcie się! Byłem z nim w niejednej podróży. Pewniej znajdzie swą drogę w ślepej nocy niż koty królowej Beruthiel.'" (W, s. 325)

Jest to uderzający przypadek procesu twórczego Tolkiena; wydaje się że owo imię nie znaczyło nic gdy pojawiło się po raz pierwszy; po prostu "przyszło" gdy pisał pierwszy szkic tego rozdziału. Później jednak "dowiedział się" kim ona "faktycznie" była, i przedstawił swoje wnioski w NO.

Była ona żoną króla Tarannona z Gondoru (830-913 Trzeciej Ery), i opisano ją jako "ustronną, samotną i niekochającą" (w rocznikach nie wyjaśnia się powodu bezdzietności Tarannona). "Miała ona dziewięć czarnych kotów i jednego białego, swych niewolników, z którymi rozmawiała, czytała ich umysły, każąc im odkrywać wszystkie ciemne tajemnice Gondoru, (...) każąc białemu kotu szpiegować czarne i dręcząc je. Nikt w Gondorze nie ośmielał się ich dotykać, i przeklinał gdy zobaczył je na swej drodze." Jej losem było popłynąć w łodzi razem z kotami: "Statek widziano po raz ostatni gdy płynął w kierunku Umbaru pod sierpem księżyca, z kotem na głównym maszcie i drugim jak figura na dziobie." Mówi się także że "jej imię wymazano z Księgi Królów, ale pamięć ludzka nie zamyka się w księgach, i koty królowej Beruthiel nigdy nie zniknęły z mowy ludzkiej." (NO, s. 401-402).