Telekomunikacja Polska S.A. Łódź

J.R.R. Tolkien - Ardalambion


    __
   /  -,            ,,                ,,
  ||   )       ;    ||                ||
 ~||---)  _-_  \\/\ ||/|,  /'\\  _-_, ||/\\
 ~||---, || \\ || | || || || || ||_.  || ||
 ~||  /  ||/   || | || |' || ||  ~ || || ||
  |, /   \\,/  \\/  \\/   \\,/  ,-_-  \\ |/
-_-  --~                                _/


Nevbosh - nowy nonsens


Niezręczny język animalicki wymarł, jak się zdaje, kiedy jedna z jego wynalazczyń, Majorie Incledon, przestała się nim interesować. Jej siostra Mary jednakże, oraz kilkoro innych dzieciaków zabrało się za konstrukcję nowego języka. Zwany był on nowsensem [nevbosh], co w tym języku znaczyło "nowy nonsens" - nowy w tym sensie że zastąpił animalicki, stary nonsens. Jednakże ów język był znacząco mniej nonsensowny niż animalicki. "Byłem członkiem społeczności mówiącej nowsensem" z dumą przypomina sobie Tolkien (MC s. 203).

Jaki był wkład nastoletniego Tolkiena w nowsens? Według Humphreya Carpentera w J. R. R. Tolkien - A Biography, rozdział 3, Mary i on "współpracowali w wynajdywaniu [tego] nowego i bardziej wyrafinowanego języka". Jednakże nie jest to wersja którą podaje sam Tolkien w The Monsters And The Critics, s. 203. Według tej, rola Tolkiena w konstrukcji nowsensu była o wiele skromniejsza; wniósł po prostu wkład w słownictwo i miał wpływ na pisownię.

Nowsens w każdym razie był pierwszym względnie wyrafinowanym wymyślonym językiem, z którym zetknął się Tolkien, chociaż sam już zaczął taki projekt (MC s. 203: "Byłem starszy w tej tajemnej przywarze... niż twórczyni nowsensu"). Ale jedyny tekst w nowsensie, jaki przetrwał, nie licząc kilku izolowanych słów wspomnianych przez Tolkiena, to wierszyk podany w biografii Carpentera i MC s. 203:

Dar fys ma vel gom co palt 'hoc
pys go iskili far maino woc?
Pro si go fys do roc de
Do cat ym maino bocte
De volt fac soc ma taimful gyróc!'

"Był sobie staruszek który rzekł jak / mógłbym możliwie ponieść moją krowę? / Bo gdybym miał ją poprosić / żeby weszła do mojej kieszeni / urządziłaby taką straszną kłótnię!"

(Tłumaczenie podane przez Carpentera podstawia "koszyk" (tj. basket) zamiast "kieszeń", ale to widocznie dla uratowania rymu z "ask it" w poprzednim wersie; bocte znaczy "kieszeń", tak jak angielskie słowo którego jest ono przekręceniem). Co do źródeł słownictwa, patrz: lista słów poniżej. Głównymi składnikami są angielski, francuski i łacina.

Tolkien zauważa, że dzieci, przekręcając znane słowa, wykazywały intuicyjną znajomość elementarnej fonetyki - czuły że pewne dźwięki są "podobne". Umiały przekształcić głoski dźwięczne w bezdźwięczne ("get" > cat) i odwrotnie ("to" > do), zmienić spółgłoski szczelinowe w zwarte ("there" > dar) lub wybierać między różnymi nosówkami ("in" > ym). Innym takim prymitywnym i dowolnym prawem fonetycznym była zamiana końcowego -ow w angielskich słowach na -oc: "how" > hoc, "row" > gyroc (ale skąd pochodzi gy-?) Spoglądając wstecz, dorosły Tolkien uważał nowsens bardziej za kod niż język. Co uznał za interesujące, to kilka słów które nie były po prostu przekręceniami słów istniejących, tak jak iski-li ("możliwie") czy lint ("szybki, sprytny, zwinny", MC s. 205, 206). Zlanie się dźwięku i znaczenia w sposób który zwyczajnie podobał się wynalazcy było zasadą na której miał później konstruować swoje własne języki - najwcześniejszym zachowanym przykładem jest naffariński.

Lista słów nowsensowych

bocte - "kieszeń". (Przekręcone słowo angielskie, niewłaściwie przetłumaczone jako "koszyk" w biografii Carpentera)
bosh - "nonsens". Poświadczony tylko w złożeniu nevbosh.
cat - (odpowiada ang. get, przekręcone)
co - "który", poświadczone tylko jako zaimek względny (łacińskie qui "kto, co", por. angielskie who)
dar - "tutaj". (Przekręcone słowo angielskie)
de - "to", podmiot lub dopełnienie jak w angielskim
do - (oznacza bezokolicznik, przekręcenie słowa angielskiego)
fac - "robić". Czas przeszły *fact "zrobił"? Też w faclint
faclint - "uczyć" (fac+lint, tj. "czynić lint", MC s. 206)
far - "nosić". Czas przeszły *fart "nosił"?
fys - "był, byli" (w sensie liczby mnogiej w MC s. 205). Łacińskie i hiszpańskie fui "byłem".
go - zaimek 1 os. l.p., ja (łacińskie i greckie ego)
gom - "człowiek" (łacińskie homo, staroangielskie guma)
gyróc "kłótnia, hałas" (przekręcenie angielskiego słowa plus nieanalizowalny przedrostkowy element gy-)
hoc - "jak" (przekręcenie angielskiego słowa)
iski-li - "możliwie" (*iski "możliwy" + -li zakończenie przysłówkowe? MC s. 205)
-li - możliwe zakończenie przysłówkowe; patrz iski-li. Oboczna pisownia angielskiego -ly [w niektórych dialektach - przyp. tłum.]
lint - "szybki, sprytny, zwinny" (quenejskie *linta "szybki"; poświadczono tylko l.mn. linte)
ma - (rodzajnik nieokreślony. Angielskie an odwrócone z podstawioną inną nosówką? Por. ym za "in")
maino - zaimek dzierżawczy 1 os. l.p., mój (i inne przypadki?). Przekręcenie słowa angielskiego.
nev "nowy". (Przekręcenie słowa angielskiego, poświadczone tylko w złożeniu nevbosh)
Nevbosh - "nowy nonsens" (nev+bosh ), język wymyślony przez młodych przyjaciół Tolkiena.
palt - "rzekł, powiedział" (pal - rdzeń czasownika mówić, MC s. 205 + t - czas przeszły, por. volt. Przekręcenie franc. parler)
pro - "dla" (z łaciny, pokrewne angielskiemu)
pys - "móc". (Z francuskiego pouvoir, czas ter. je puis, przeszły subiektywny que je pusse). Czas przeszły *pust "mógł"?
roc - "prosić", czas przeszły *roct "prosił"? (łac. rogo)
si - "jeśli" (słowami Tolkiena "czysty plagiat" francuskiego i hiszpańskiego słowa "jeśli")
soc - "taki" (przekręcone angielskie słowo)
-t - zapewne zakończenie czasu przeszłego (patrz palt, volt), angielskie -ed, wym. /d/ lub /t/.
taim - "strach" (łac. timeo)
taimful - "straszny"
volt - (odpowiada ang. would, zapewne rdzeń *vol = "będzie" + t czas przeszły; przekręcenie słowa angielskiego, też z wpływem czasu przyszłego czasownika "być" z łaciny i francuskiego (volo, voloir)
woc - "krowa". (Odwrócone słowo angielskie, por. też łac. vacca, francuskie vache; dzieci były całkiem świadome tej podwójnej etymologii)
ym - "w" (przekręcenie angielskiego słowa?)

Spis treści Ardalambion

(c) 1997 Helge Kåre Fauskanger
e-mail, all rights reserved.

Polski przekład (c) 1997 Gwidon S. Naskrent.


J.R.R. Tolkien - Polska Strona Domowa

www.lodz.tpsa.pl

Data ostatniej modyfikacji (Last modified): 1997.09.06.