Wszystko co wiemy o języku Doriathu to jakieś osiemdziesiąt słów znajdujących się w Etymologiach, w LR s. 347-400, plus jedno czy dwa słowa z rozdziału 21 Silmarillionu. Ale był to przecież język którym mówiono na dworze króla Thingola, który rządził Beleriandem przez cztery tysiące lat i począł "najpiękniejsze z Dzieci Iluvatara jakie były i będą" (Silm rozdz. 4). Doriathiński musiał być językiem ojczystym Luthien Tinuviel. Gdy później nauczyła się ona ojczystego ludzkiego języka Berena, on sam pytał jej się po co to wszystko, "skoro jej własny język był bogatszy i piękniejszy" (PM s. 369).
Czy doriathiński należy uważać za osobny język elficki czy dialekt sindarińskiego? Etymologie napisano długo przed tym jak Tolkien w końcu zdał sobie sprawę że ten walijsko brzmiący język w jego mitologii nie jest językiem Noldorów przyniesionym przez nich z Valinoru, jak myślał przez ponad trzydzieści lat, ale językiem Szarych Elfów w Śródziemiu. Tak więc zgoła niespodziewanie sindariński i doriathiński znalazły się w bliższym stosunku niż poprzednio. Czy doriathiński przetrwał tą poważną zmianę jako osobny język? Później Tolkien mówi o "sindarińskim z Doriathu" (PM s. 369). Ale w Silm, w tym w częściach które Tolkien poprawiał po ukończeniu WP, nazwy i zwroty doriathińskie pozostały: Mablung, Nauglamir, Dagnir Glaurunga, Dior. Tak więc doriathiński zdołał przedostać się do dojrzałych form mitów. Być może język Doriathu ukazany w Etymologiach ujść mogłby za archaiczną formę sindarińskiego, chociaż wydaje się, że ma swoje całkiem własne odrębności i różni się od staronoldorskiego (tj. starosindarińskiego) z Etymologii. Doriathiński należy zdecydowanie do tej samej gałęzi wspólnotelerińskiego która doprowadza do sindarińskiego, ale wydaje się że wytworzył własną gałąź na długo przed osiągnięciem etapu klasycznego języka Szarych Elfów, i jest mniej zmieniony w stosunku do wspólnotelerińskiego niż sindariński. Ale co uważa się za osobny język, a co za dialekt często wyznaczają czynniki pozajęzykowe. Być może mocą decyzji politycznej doriathiński jest dialektem sindarińskiego, języka poddanych Thingola - chociaż król ten nie cierpiał północnej odmiany języka Szarych Elfów (PM s. 369, 372). Piosenka Luthien w LoB, s. 354, wydaje się być w czystym sindarińskim.
Doriathiński był ogólnie przestarzały: "Mowa Doriathu (...) nawet w czasach Turina była bardziej starawa niż ta używana gdzie indziej. Jedną rzeczą (jak zauważył Mim) której Turin nigdy się nie pozbył, mimo swojej urazy do Doriathu, była mową którą nabył podczas swojego wychowania. Chociaż był człowiekiem, mówił jak elf z Ukrytego Królestwa, co było mniej więcej jakbyśmy dzisiaj zobaczyli człowieka którego język i wykształcenie aż do osiągnięcia wieku dojrzałego kształtowały się w jakimś leżącym na uboczu kraju gdzie angielski pozostał bliżej tego z czasów Elżbiety Pierwszej niż Drugiej" (WJ s. 312).
Co do struktury doriathińskiego, można zauważyć co następuje: podczas gdy sindariński wyraża stosunek dopełniaczowy samym szykiem wyrazów (Ennyn Durin = Drzwi Durin(a)), doriathiński ciągle zachowuje odrębny dopełniacz na -a. Widać go w napisie, który jakieś elfy z Doriathu wyryły na kamieniu na grobie Turina: Turin Turambar Dagnir Glaurunga ("Turin Turambar Zguba Glaurunga", przetłumaczone w Silm Indeks). Według Tolkiena, bezzakończeniowy dopełniacz sindariński przedstawia prawdopodobnie formy końcówkowe dawniejszego języka, tak więc w tym względzie mówiący normalnym sindarińskim rzeczywiście uznałby język Doriathu za archaiczny.
Według Etymologii, rdzeń NAUK, "[doriathiński] dopełniacz na -a(n) poprzedzał" słowo określane. Słowo tam omawiane to Nauglamir "Naszyjnik Krasnoludów", dosł. "krasnoluda" (naugla + mir). Mimo to opisany tu szyk wyrazów nie może być jedynym możliwym; por. Dagnir Glaurunga.
Zakończeniem dopełniacza liczby mnogiej było -ion, jak w region "ostrokrzewów" (też nazwa własna Region). Por. quenejskie -(i)on jak w [Quenta] Silmarillion "(historia) Silmarilli". Ale zakończenie -ion mogło zostać zreinterpretowane jako oznaczające krainę czy region; por. sindarińskie Eregion.
Podczas gdy sindariński tworzy liczbę mnogą rzeczowników zwykle poprzez zmianę samogłosek na wzór angielskiego man > men czy goose > geese, doriathiński ma zakończenie liczby mnogiej -in. Sindarińskie (i angielskie też) zmiany samogłosek są zasadniczo przegłosowe, wywołane starodawnym zakończeniem liczby mnogiej które zawierało samogłoskę i, tak więc doriathiński znowu można nazwać archaicznym w porównaniu z sindarińskim.
Eld - "elf, Elda", l.mn. Eldin
orth - "góra", l.mn. orthin
roth - "jaskinia", l.mn. rodhin (cecha dźwięczności
ostatniej spółgłoski została zachowana międzywokalicznie - być może
doriathiński nie może mieć dźwięcznych spółgłosek na końcu
wyrazu)
urch - "ork", l.mn. urchin
Mamy też przykład słowa regorn "ostrokrzew", l.mn. regin (reg-orn dosłownie znaczy "drzewo ostrokrzewu", a zakończenie liczby mnogiej dodane jest bezpośrednio do rdzenia reg "ostrokrzew", por. też dopełniacz l.mn. region). Tego zakończenia nie należy mylić z zakończeniem przymiotników widocznym w ngorthin "okropny", od ngorth "okropność" (-en w lom "echo", lomen "rozbrzmiewający echem").
Doriathiński, jak się zdaje, nie ma charakterystycznych dla zwykłego sindarińskiego przegłosów. Głoska i w końcowej sylabie słowa urchin nie powoduje przejścia u w y poprzez asymilację; por. sind. orch, l.mn. yrch (przedstawiające pierwotne formy takie jak *urkô, l.mn. *urkî lub *urkôi).
Etymologie jednakże wskazują przynajmniej że doriathiński podobny był do sindarińskiego pod jednym względem: czasami podaje się w Etymologiach podwójne formy: Dolmed i Ndolmed (nazwa góry), gol i ngol "mądry, magiczny", gold i ngold "Noldo", golo i ngolo "magia, mądrość". Rdzeniami są NDOL i NGOL, tak więc formy oboczne zachowują pierwotną początkową zbitkę spółgłosek. Być może, tak jak w sindarińskim, początkowa zbitka pojawia się ponownie po niektórych partykułach, jak rodzajnik określony: sind. golodh "Noldo", i ngolodh "(ten) Noldo".
Jedno doriathińskie słowo budzi szczególne pytanie: czy elfy z Doriathu odrzuciły quendzki system duodecymalny (oparty na liczbie 12) na rzecz systemu dziesiętnego takiego jak nasz? Według WJ s. 423 wszystkie Elfy zawsze liczyły dwunastkami; mimo to nazwę Menegroth tłumaczy się jako "Tysiąc Jaskiń" (według LR s. 384, rdzeń ROD, elementami są meneg + roth, najwidoczniej "tysiąc" + "jaskinia(e)"). Ale w systemie dwunastkowym nie ma nic szczególnego względem liczby 1000; wyrażałoby ją 6-11-4 [6A4] (tj. 6*144 + 11*12 + 4*1). Tysiąc w ogóle nie byłoby "okrągłą liczbą". Pierwszą czteryfrową liczbą w systemie dwunastkowym jest 1728 (12*12*12) Musiał to być przysłowiowy "ogrom" dla kogoś przyzwyczajonego do myślenia w dwunastkach, tak jak 1000 dla nas. Czy możliwe że tłumaczenie "Tysiąc Jaskiń" jest idiomatyczne i raczej nieścisłe, i że Menegroth oznacza raczej "1728 jaskiń"? Jeśli tak, prawidłowe tłumaczenie po prostu nie przeszłoby w angielskim.
argad - "poza płotem", zewnętrze. W Doriath "płot" odnosił się
oczywiście do Obręczy Meliany -GAT(H)
Argador - najpewniej doriathińska nazwa krain poza Doriathem, por.
argad -GAT(H), por. ELED
kwindor - "narator" -KWET (słowo wątpliwe według późniejszej
koncepcji Tolkiena; w gałęzi eldarińskiego do której należy doriathiński
pierwotne KW przeszło w P dawno w historii elfich języków (WJ s. 375,
por. 407 przyp. 5). Czytaj *pindor?
dagnir - *"zabójca" -Silm, koniec rozdz. 21
dair - "cień drzew" -DAY
Dairon - (imię, = sindarińskie Daeron) -DAY
Dior - "Następca" (imię) - NDEW
Dolmed - "Mokra Głowa" (nazwa góry; też Ndolmed ) -NDOL, MIZD
don - "tył" -NDAN
dorn - "dąb" -DORON
drog - "wilk" -DARAK
dunn - "czarny" -DUN, NGOROTH
durgul - "czary, czarowanie" -MGOL
el - "gwiazda" -EL
[El-boron] - (imię) -BORóN (wykreślone)
Eld, l.mn. Eldin - "Elda, elf" -ELED
Eglador - "kraj elfów", doriathińska nazwa Doriathu -GAT(H), ELED
gad - "płot" -GAT(H)
gald - "drzewo" -GALAD
ganu - "samiec" -3AN
garm - "wilk" -NGAR(A)M (i 3ARAM, wykreślone)
garth - "królestwo" -3AR
Garthurian - "Okolone Królestwo" (nazwa Doriathu) - 3AR
gell - "niebo" -3EL
gelu - "niebieski [błękitny]" -3EL
gol - "mądry, magiczny" (też ngol ) -NGOL
gold - "Noldo" (też ngold) -NGOL
Goldamir - "klejnot Noldorów" = Silmaril -NGOL
golo - "magia, mądrość" (też ngolo ) -NGOL
hedhu - "mglisty, niejasny, zaciemniony" -KHIS
istel, istil - "srebrne światło" ("prawdopodobnie forma
q[uenejska] przejęta od Meliany") -SIL
laur - "złoto" -LAWAR
liw - "ryba" -LIW
lom - "echo", lomen "rozbrzmiewający echem" w Lomendor , Lomorthin
(nazwy miejsc) - LAM
luin - "blady" -LUG(2)
lung - "ciężki" -LUG(1)
luth - "magia"? "czar"? (bez objaśnienia, połączone z imieniem
Luthien) -LUK
Luthien - "czarodziejka" (forma doriathińska zmieniona przez
Tolkiena z Luithien) -LUK
mab - "ręka" -MAP
Mablung - "Ciężkoręki" (imię) -LUG(1)
Mablost - "Pustoręki" (imię Berena = sindarińskie Kamlost) -KAB
med - "mokry" -MIZD
meneg - "tysiąc" (?) (wyodrębnione z Menegroth; por. ROD)
Menegroth - "tysiąc jaskiń" (?) (meneg + roth) -ROD
mid - "wilgoć" -MIZD
morngul, morgul - "czary" -NGOL
moth - "jezioro" -MBOTH
muil - "zmierzch, cień, niejasność" -MUY
Nan Dungorthin, Nandungorthin - "Dolina Czarnej Okropności"
-DUN, NAD
nand - "pole, dolina"
nass - "pajęczyna" -NAT
Nauglamîr - "Naszyjnik Krasnoludów" -NAUK
Ndolmed - "Mokra Głowa" (nazwa góry, też Dolmed) -NDOL
neldor - "buk"; Neldoreth - nazwa lasu -NEL cf. BERéTH
ngol -> gol
ngold -> gold
ngolo -> golo
ngorth - "okropność" -MGOROTH
ngorthin - "okropny" -NGOROTH
nivon - "naprzód, na zachód" -RAD
niw - "nos" -NEN-WI
orn - "wysokie drzewo" (zwłaszcza = buk, ale jako końcowy element w
złożeniach = każde drzewo) -ORO (OR-NI)
orth, l.mn. orthin - "góra" -ORO
radhon - "wschód" -RAD
Radhrim - "Wschodnia Marchia" (część Doriathu) -RAD
Radhrost - "Wschodnia Dolina" -RAD, ROS(2)
regorn, l.mn. regin, dop. l.mn. region - "drzewo
ostrokrzewu", też nazwa miejscowa Region -EREK
ring - "zimne jezioro (w górach)" - RINGI
rost - "równina, szeroki pas ziemi między górami" -ROS(2)
roth, l.mn. rodhin - "jaskinia". Por. Menegroth -ROD
rim - "brzeg, krawędź, granica" -RI
Thingol - (imię) - THIN (ale podana tutaj etymologia
"Szaromądry" nie jest prawidłowa zgodnie z późniejszą koncepcją
Tolkiena; Thingol w końcu nabrało znaczenia "Szary Płaszcz"
Thuringwethil - "(kobieta) tajemnego cienia" -THUR
umboth "jezioro", Umboth Muilin "skryte jezioro" (nazwa miejsca) -MBOTH,
MUY
urch, l.mn. urchin - "ork" -OROK
(c) 1997 Helge Kåre Fauskanger
e-mail, all rights
reserved.
Polski przekład (c) 1997 Gwidon S. Naskrent.
Data ostatniej modyfikacji (Last modified): 1997.08.23.
