Wszystko co wiemy o jezyku Doriathu to jakies osiemdziesiat slow znajdujacych sie w Etymologiach, w LR s. 347-400, plus jedno czy dwa slowa z rozdzialu 21 Silmarillionu. Ale byl to przeciez jezyk ktorym mowiono na dworze krola Thingola, ktory rzadzil Beleriandem przez cztery tysiace lat i poczal "najpiekniejsze z Dzieci Iluvatara jakie byly i beda" (Silm rozdz. 4). Doriathinski musial byc jezykiem ojczystym Luthien Tinuviel. Gdy pozniej nauczyla sie ona ojczystego ludzkiego jezyka Berena, on sam pytal jej sie po co to wszystko, "skoro jej wlasny jezyk byl bogatszy i piekniejszy" (PM s. 369).
Czy doriathinski nalezy uwazac za osobny jezyk elficki czy dialekt sindarinskiego? Etymologie napisano dlugo przed tym jak Tolkien w koncu zdal sobie sprawe ze ten walijsko brzmiacy jezyk w jego mitologii nie jest jezykiem Noldorow przyniesionym przez nich z Valinoru, jak myslal przez ponad trzydziesci lat, ale jezykiem Szarych Elfow w Srodziemiu. Tak wiec zgola niespodziewanie sindarinski i doriathinski znalazly sie w blizszym stosunku niz poprzednio. Czy doriathinski przetrwal ta powazna zmiane jako osobny jezyk? Pozniej Tolkien mowi o "sindarinskim z Doriathu" (PM s. 369). Ale w Silm, w tym w czesciach ktore Tolkien poprawial po ukonczeniu WP, nazwy i zwroty doriathinskie pozostaly: Mablung, Nauglamir, Dagnir Glaurunga, Dior. Tak wiec doriathinski zdolal przedostac sie do dojrzalych form mitow. Byc moze jezyk Doriathu ukazany w Etymologiach ujsc moglby za archaiczna forme sindarinskiego, chociaz wydaje sie, ze ma swoje calkiem wlasne odrebnosci i rozni sie od staronoldorskiego (tj. starosindarinskiego) z Etymologii. Doriathinski nalezy zdecydowanie do tej samej galezi wspolnotelerinskiego ktora doprowadza do sindarinskiego, ale wydaje sie ze wytworzyl wlasna galaz na dlugo przed osiagnieciem etapu klasycznego jezyka Szarych Elfow, i jest mniej zmieniony w stosunku do wspolnotelerinskiego niz sindarinski. Ale co uwaza sie za osobny jezyk, a co za dialekt czesto wyznaczaja czynniki pozajezykowe. Byc moze moca decyzji politycznej doriathinski jest dialektem sindarinskiego, jezyka poddanych Thingola - chociaz krol ten nie cierpial polnocnej odmiany jezyka Szarych Elfow (PM s. 369, 372). Piosenka Luthien w LoB, s. 354, wydaje sie byc w czystym sindarinskim.
Doriathinski byl ogolnie przestarzaly: "Mowa Doriathu (...) nawet w czasach Turina byla bardziej starawa niz ta uzywana gdzie indziej. Jedna rzecza (jak zauwazyl Mim) ktorej Turin nigdy sie nie pozbyl, mimo swojej urazy do Doriathu, byla mowa ktora nabyl podczas swojego wychowania. Chociaz byl czlowiekiem, mowil jak elf z Ukrytego Krolestwa, co bylo mniej wiecej jakbysmy dzisiaj zobaczyli czlowieka ktorego jezyk i wyksztalcenie az do osiagniecia wieku dojrzalego ksztaltowaly sie w jakims lezacym na uboczu kraju gdzie angielski pozostal blizej tego z czasow Elzbiety Pierwszej niz Drugiej" (WJ s. 312).
Co do struktury doriathinskiego, mozna zauwazyc co nastepuje: podczas gdy sindarinski wyraza stosunek dopelniaczowy samym szykiem wyrazow (Ennyn Durin = Drzwi Durin(a)), doriathinski ciagle zachowuje odrebny dopelniacz na -a. Widac go w napisie, ktory jakies elfy z Doriathu wyryly na kamieniu na grobie Turina: Turin Turambar Dagnir Glaurunga ("Turin Turambar Zguba Glaurunga", przetlumaczone w Silm Indeks). Wedlug Tolkiena, bezzakonczeniowy dopelniacz sindarinski przedstawia prawdopodobnie formy koncowkowe dawniejszego jezyka, tak wiec w tym wzgledzie mowiacy normalnym sindarinskim rzeczywiscie uznalby jezyk Doriathu za archaiczny.
Wedlug Etymologii, rdzen NAUK, "[doriathinski] dopelniacz na -a(n) poprzedzal" slowo okreslane. Slowo tam omawiane to Nauglamir "Naszyjnik Krasnoludow", dosl. "krasnoluda" (naugla + mir). Mimo to opisany tu szyk wyrazow nie moze byc jedynym mozliwym; por. Dagnir Glaurunga.
Zakonczeniem dopelniacza liczby mnogiej bylo -ion, jak w region "ostrokrzewow" (tez nazwa wlasna Region). Por. quenejskie -(i)on jak w [Quenta] Silmarillion "(historia) Silmarilli". Ale zakonczenie -ion moglo zostac zreinterpretowane jako oznaczajace kraine czy region; por. sindarinskie Eregion.
Podczas gdy sindarinski tworzy liczbe mnoga rzeczownikow zwykle poprzez zmiane samoglosek na wzor angielskiego man > men czy goose > geese, doriathinski ma zakonczenie liczby mnogiej -in. Sindarinskie (i angielskie tez) zmiany samoglosek sa zasadniczo przeglosowe, wywolane starodawnym zakonczeniem liczby mnogiej ktore zawieralo samogloske i, tak wiec doriathinski znowu mozna nazwac archaicznym w porownaniu z sindarinskim.
Eld - "elf, Elda", l.mn. Eldin
orth - "gora", l.mn. orthin
roth - "jaskinia", l.mn. rodhin (cecha dzwiecznosci
ostatniej spolgloski zostala zachowana miedzywokalicznie - byc moze
doriathinski nie moze miec dzwiecznych spolglosek na koncu
wyrazu)
urch - "ork", l.mn. urchin
Mamy tez przyklad slowa regorn "ostrokrzew", l.mn. regin (reg-orn doslownie znaczy "drzewo ostrokrzewu", a zakonczenie liczby mnogiej dodane jest bezposrednio do rdzenia reg "ostrokrzew", por. tez dopelniacz l.mn. region). Tego zakonczenia nie nalezy mylic z zakonczeniem przymiotnikow widocznym w ngorthin "okropny", od ngorth "okropnosc" (-en w lom "echo", lomen "rozbrzmiewajacy echem").
Doriathinski, jak sie zdaje, nie ma charakterystycznych dla zwyklego sindarinskiego przeglosow. Gloska i w koncowej sylabie slowa urchin nie powoduje przejscia u w y poprzez asymilacje; por. sind. orch, l.mn. yrch (przedstawiajace pierwotne formy takie jak *urkô, l.mn. *urkî lub *urkôi).
Etymologie jednakze wskazuja przynajmniej ze doriathinski podobny byl do sindarinskiego pod jednym wzgledem: czasami podaje sie w Etymologiach podwojne formy: Dolmed i Ndolmed (nazwa gory), gol i ngol "madry, magiczny", gold i ngold "Noldo", golo i ngolo "magia, madrosc". Rdzeniami sa NDOL i NGOL, tak wiec formy oboczne zachowuja pierwotna poczatkowa zbitke spolglosek. Byc moze, tak jak w sindarinskim, poczatkowa zbitka pojawia sie ponownie po niektorych partykulach, jak rodzajnik okreslony: sind. golodh "Noldo", i ngolodh "(ten) Noldo".
Jedno doriathinskie slowo budzi szczegolne pytanie: czy elfy z Doriathu odrzucily quendzki system duodecymalny (oparty na liczbie 12) na rzecz systemu dziesietnego takiego jak nasz? Wedlug WJ s. 423 wszystkie Elfy zawsze liczyly dwunastkami; mimo to nazwe Menegroth tlumaczy sie jako "Tysiac Jaskin" (wedlug LR s. 384, rdzen ROD, elementami sa meneg + roth, najwidoczniej "tysiac" + "jaskinia(e)"). Ale w systemie dwunastkowym nie ma nic szczegolnego wzgledem liczby 1000; wyrazaloby ja 6-11-4 [6A4] (tj. 6*144 + 11*12 + 4*1). Tysiac w ogole nie byloby "okragla liczba". Pierwsza czteryfrowa liczba w systemie dwunastkowym jest 1728 (12*12*12) Musial to byc przyslowiowy "ogrom" dla kogos przyzwyczajonego do myslenia w dwunastkach, tak jak 1000 dla nas. Czy mozliwe ze tlumaczenie "Tysiac Jaskin" jest idiomatyczne i raczej niescisle, i ze Menegroth oznacza raczej "1728 jaskin"? Jesli tak, prawidlowe tlumaczenie po prostu nie przeszloby w angielskim.
argad - "poza plotem", zewnetrze. W Doriath "plot" odnosil sie
oczywiscie do Obreczy Meliany -GAT(H)
Argador - najpewniej doriathinska nazwa krain poza Doriathem, por.
argad -GAT(H), por. ELED
kwindor - "narator" -KWET (slowo watpliwe wedlug pozniejszej
koncepcji Tolkiena; w galezi eldarinskiego do ktorej nalezy doriathinski
pierwotne KW przeszlo w P dawno w historii elfich jezykow (WJ s. 375,
por. 407 przyp. 5). Czytaj *pindor?
dagnir - *"zabojca" -Silm, koniec rozdz. 21
dair - "cien drzew" -DAY
Dairon - (imie, = sindarinskie Daeron) -DAY
Dior - "Nastepca" (imie) - NDEW
Dolmed - "Mokra Glowa" (nazwa gory; tez Ndolmed ) -NDOL, MIZD
don - "tyl" -NDAN
dorn - "dab" -DORON
drog - "wilk" -DARAK
dunn - "czarny" -DUN, NGOROTH
durgul - "czary, czarowanie" -MGOL
el - "gwiazda" -EL
[El-boron] - (imie) -BORoN (wykreslone)
Eld, l.mn. Eldin - "Elda, elf" -ELED
Eglador - "kraj elfow", doriathinska nazwa Doriathu -GAT(H), ELED
gad - "plot" -GAT(H)
gald - "drzewo" -GALAD
ganu - "samiec" -3AN
garm - "wilk" -NGAR(A)M (i 3ARAM, wykreslone)
garth - "krolestwo" -3AR
Garthurian - "Okolone Krolestwo" (nazwa Doriathu) - 3AR
gell - "niebo" -3EL
gelu - "niebieski [blekitny]" -3EL
gol - "madry, magiczny" (tez ngol ) -NGOL
gold - "Noldo" (tez ngold) -NGOL
Goldamir - "klejnot Noldorow" = Silmaril -NGOL
golo - "magia, madrosc" (tez ngolo ) -NGOL
hedhu - "mglisty, niejasny, zaciemniony" -KHIS
istel, istil - "srebrne swiatlo" ("prawdopodobnie forma
q[uenejska] przejeta od Meliany") -SIL
laur - "zloto" -LAWAR
liw - "ryba" -LIW
lom - "echo", lomen "rozbrzmiewajacy echem" w Lomendor , Lomorthin
(nazwy miejsc) - LAM
luin - "blady" -LUG(2)
lung - "ciezki" -LUG(1)
luth - "magia"? "czar"? (bez objasnienia, polaczone z imieniem
Luthien) -LUK
Luthien - "czarodziejka" (forma doriathinska zmieniona przez
Tolkiena z Luithien) -LUK
mab - "reka" -MAP
Mablung - "Ciezkoreki" (imie) -LUG(1)
Mablost - "Pustoreki" (imie Berena = sindarinskie Kamlost) -KAB
med - "mokry" -MIZD
meneg - "tysiac" (?) (wyodrebnione z Menegroth; por. ROD)
Menegroth - "tysiac jaskin" (?) (meneg + roth) -ROD
mid - "wilgoc" -MIZD
morngul, morgul - "czary" -NGOL
moth - "jezioro" -MBOTH
muil - "zmierzch, cien, niejasnosc" -MUY
Nan Dungorthin, Nandungorthin - "Dolina Czarnej Okropnosci"
-DUN, NAD
nand - "pole, dolina"
nass - "pajeczyna" -NAT
Nauglamîr - "Naszyjnik Krasnoludow" -NAUK
Ndolmed - "Mokra Glowa" (nazwa gory, tez Dolmed) -NDOL
neldor - "buk"; Neldoreth - nazwa lasu -NEL cf. BERéTH
ngol -> gol
ngold -> gold
ngolo -> golo
ngorth - "okropnosc" -MGOROTH
ngorthin - "okropny" -NGOROTH
nivon - "naprzod, na zachod" -RAD
niw - "nos" -NEN-WI
orn - "wysokie drzewo" (zwlaszcza = buk, ale jako koncowy element w
zlozeniach = kazde drzewo) -ORO (OR-NI)
orth, l.mn. orthin - "gora" -ORO
radhon - "wschod" -RAD
Radhrim - "Wschodnia Marchia" (czesc Doriathu) -RAD
Radhrost - "Wschodnia Dolina" -RAD, ROS(2)
regorn, l.mn. regin, dop. l.mn. region - "drzewo
ostrokrzewu", tez nazwa miejscowa Region -EREK
ring - "zimne jezioro (w gorach)" - RINGI
rost - "rownina, szeroki pas ziemi miedzy gorami" -ROS(2)
roth, l.mn. rodhin - "jaskinia". Por. Menegroth -ROD
rim - "brzeg, krawedz, granica" -RI
Thingol - (imie) - THIN (ale podana tutaj etymologia
"Szaromadry" nie jest prawidlowa zgodnie z pozniejsza koncepcja
Tolkiena; Thingol w koncu nabralo znaczenia "Szary Plaszcz"
Thuringwethil - "(kobieta) tajemnego cienia" -THUR
umboth "jezioro", Umboth Muilin "skryte jezioro" (nazwa miejsca) -MBOTH,
MUY
urch, l.mn. urchin - "ork" -OROK
(c) 1997 Helge Kåre Fauskanger
e-mail, all rights
reserved.
Polski przeklad (c) 1997 Gwidon S. Naskrent.
Data ostatniej modyfikacji (Last modified): 1997.08.23.
